Een alternatief voor Hamas?

Het lijkt op een plan uit een parallelle werkelijkheid: Arabieren op de Westelijke Jordaanoever scheiden zich af van de Palestijnse Autoriteit (P.A.) en vormen een eigen emiraat, dat als onderdeel van de Abrahamakkoorden diplomatieke en economische betrekkingen met Israël aangaat. Een Palestijnse politieke structuur waarin de jihadistische terroristen van Hamas noch het corrupte Fatah van Mahmoud Abbas een rol spelen, het klinkt als een wensdroom van veel Israëlische politici. 

Toch is dit precies het voorstel waarmee vijf invloedrijke sjeiks in Hebron naar de Israëlische minister van Economische Zaken Nir Barkat zijn gestapt. Onder leiding van sjeik Wadi al-Jaabari overlegde het vijftal in februari meer dan tienmaal met Barkat in diens huis in Jeruzalem. Al-Jaabari, hoofd van de gelijknamige machtige clan, wil af van de bepalingen van de Osloakkoorden, die de P.A. in het zadel hielpen maar volgens de sjeik ‘enkel schade, dood, economische rampspoed en verwoesting hebben gebracht’. 

De sjeiks constateren dat de Palestijnse Autoriteit van Mahmoud Abbas zich tegen de bevolking heeft gekeerd en slechts geïnteresseerd is in zelfverrijking. Tegelijkertijd biedt Hamas enkel dood en verderf, terwijl Al-Jaabari en zijn aanhangers ‘co-existentie’ met de Israëli’s willen en een beleid van zero tolerance tegen terreur garanderen. De sjeiks erkennen Israël als ‘natiestaat van het Joodse volk’, is te lezen in The Wall Street Journal. Op de grens tussen Israël en de Westoever nabij Hebron moet een economische vrijhandelszone komen en Palestijnen uit die stad zouden vrij zijn over de grens in Israël aan de slag te gaan.

Hamula’s

Later zouden andere districten in het gebied dat geoormerkt was voor een Palestijnse staat hun eigen emiraten vormen en zich bij Hebron aansluiten, waardoor er een soort Verenigde Palestijnse Emiraten zouden kunnen ontstaan. Als eerste na Hebron wordt gedacht aan Bethlehem, waar interesse voor het plan zou bestaan. “Er komt geen Palestijnse staat,” meent sjeik Al-Jaabari, “zelfs niet in duizend jaar. Na 7 oktober zal Israël die ons niet geven.” De sjeiks hebben de om begrijpelijke redenen dolenthousiaste minister Barkat gevraagd hun plan over te brengen aan premier Benjamin Netanyahu. 

Clans, het woord viel hierboven al, zijn een belangrijk deel van de structuur van de Palestijnse maatschappij. De elite van die samenleving organiseert zich met name in Jeruzalem al eeuwen in machtige families, zoals de Hoesseini’s en hun traditionele concurrenten, de Nashashibi’s. Onder de bedoeïenen, tegenwoordig minder dan 15 procent van de Palestijnen, speelt het verband in stammen nog een belangrijke rol. Maar daartussen, voor de grote meerderheid van de bevolking in de steden buiten Jeruzalem en op het platteland, draait het om de clan, hamula (enkelvoud) in het Arabisch.

Voor de meerderheid van de Palestijnse bevolking draait het leven om de clans

Deze bestaan uit grote families (a’ilaat) die in theorie van eenzelfde voorvader afstammen of via huwelijken met elkaar verbonden zijn. Een vrouw die trouwt met een man uit een andere clan, gaat op in die van haar echtgenoot, net als hun kinderen. De clans hebben ook in de 21e eeuw nog drie belangrijke bestaansredenen, schreef de gezaghebbende Amerikaanse onderzoeker Glenn E. Robinson in 2008 in een paper, getiteld Palestinian tribes, clans and notable families.

Bloedvete

De eerste is van economische aard. De hamula speelt traditioneel een belangrijke rol bij het bewerken van het land. Sinds de door de Ottomanen ingevoerde landverdeling in de negentiende eeuw is die agrarische functie steeds minder belangrijk, maar de clan beheert nog steeds vaak het economische leven van zijn leden. In onzekere tijden – en wanneer zijn tijden zeker op de Westoever en in Gaza? – biedt dit stabiliteit en een sociaal vangnet aan de clanleden. Leden in de Palestijnse diaspora dragen hieraan bij vanuit het buitenland. 

De tweede functie is dat de clans huwelijkspartners bieden aan hun leden. Ook in deze eeuw wordt de helft van alle Palestijnse huwelijken afgesloten tussen neven en nichten, schrijft Robinson. Vrijwel het gehele sociale leven van de leden speelt zich af binnen de clan. Maar de belangrijkste rol van de hamula is veiligheid. Gezien het ontbreken van centraal gezag van de P.A. op de Westoever en de onderdrukking door Hamas in Gaza, bestaat er een enorme behoefte aan een alternatief dat de Palestijnse bevolking iets van veiligheid biedt. 

De clans voorzien in die behoefte. Leden van één hamula zullen twee keer nadenken voor zij die van een andere aanvallen, zeker als die machtig is. Zij riskeren immers tha’ar (wraak) of zelfs een tha’ardam, een bloedvete tussen de clans. Zo opereerde Hamas in Gaza voor 7 oktober vrijwel uitsluitend na toestemming van de hamula’s tegen oppositieleden. Op de westelijke Jordaanoever zijn veel kleinere milities of terroristische organisaties gekoppeld aan clans die zich grotendeels aan het gezag van Mahmoud Abbas’ Palestijnse Autoriteit onttrekken. Maar ook leden van Fatah en Hamas zelf behoren tot clans, waardoor de macht van de hamula’s zich uitstrekt tot binnen die organisaties.

Vervreemding

De clans vullen het machtsvacuüm dat de zwakke P.A. heeft gecreëerd, constateert ook Dror Ze’evi, hoogleraar aan de Brandeis-universiteit in Boston. “Een slimme regering zou moeten overwegen de clans hun eigen wapens en defensieve systemen te laten behouden,” vindt Ze’evi, die pleit voor intensieve samenwerking met de hamula’s. Zelfs als de prijs hiervan decentralisatie, conservatisme en een uitholling van – onder de Palestijnse toch al nauwelijks bestaande – democratische structuren betekent. Het risico dit niet te doen, kan leiden tot vervreemding van de clans. Zowel in Gaza als op de Westoever zien we nu hoe de machthebbers hier een prijs voor betalen. 

Toen Hamas vorig jaar oppositieleden begon te vermoorden, zwoeren verschillende clans waartoe zij behoorden wraak. Reden voor Israël hen te bewapenen, al wilde Jeruzalem niet zeggen welke. De bekendste Hamastegenstander in de Strook is Yasser Abu Shabab, een bedoeïen die met zijn militie – volgens tegenstanders een criminele bende – hulpkonvooien beveiligt of volgens zijn vijanden plundert. Dat een Hamasfunctionaris recent klaagde dat zijn organisatie nog slechts 20 procent van Gaza controleert, komt natuurlijk grotendeels door het IDF-offensief van de afgelopen maanden, maar het Israëlische leger zegt slechts 65 procent van het gebied in handen te hebben. Een logische conclusie zou zijn dat die resterende 15 procent in handen van de clans is. 

De vraag is of onderhandelingen met sjeik Al-Jaabari veel zin hebben

Dat Israël wapens levert aan clans in Gaza en tegelijkertijd onderhandelt met sjeiks in Hebron, past in het verdeel-en-heersbeleid van Benjamin Netanyahu. Rechts Israël heeft zich tot doel gesteld de Palestijnse Autoriteit zoveel mogelijk te ondermijnen. Het risico van dat beleid is evident. In zijn strijd tegen de P.A., Fatah en Mahmoud Abbas, knepen de premier, de veiligheidsdiensten en de IDF jarenlang een oogje dicht, terwijl het met instemming van Jeruzalem goed gefinancierde Hamas zijn voorbereidingen trof voor het bloedbad van 7 oktober.

‘Onzin’

De vraag is of onderhandelingen met sjeik Al-Jaabari en de zijnen veel zin hebben. Hoewel de clans die de sjeiks vertegenwoordigen de meerderheid van de bevolking in het district Hebron vormen, weet niemand hoe groot de steun voor het emiratenplan precies is. Israëlische experts verwerpen het als een wensdroom van rechtse politici die weinig met de realiteit van doen heeft. Elior Levy, correspondent Palestijnse Zaken van de Israëlische publieke omroep KAN, noemde de plannen van de sjeiks ‘onzin’ die niet overeenkomt met de complexe realiteit van de Palestijnse politiek.

Vorige week werd Al-Jaabari’s auto in Jeruzalem in brand gestoken en een aantal van zijn familieleden nam direct afstand van de plannen van de sjeik. Critici zien die als een poging de verloren machtspositie van zijn clan te heroveren. Mohammed Ali al-Jaabari werkte als burgemeester van Hebron in de jaren 50, 60 en 70 van de vorige eeuw intensief samen met Israël en ook de vader van de huidige sjeik, Farid al-Jaabari, pleit al decennia voor toenadering met de Joodse staat. Of hun plannen meer gedreven worden door eigenbelang dan dat van de Palestijnse bevolking valt te bezien. Maar de critici zullen moeten toegeven dat datzelfde zeker het geval is met Hamas en Fatah.