Een goudvis die je wensen vervult, een enquêteur die gewapend een verhaal afdwingt… de verhalen van Etgar Keret zitten vol onverwachte hoofdfi guren. Micha Wertheim sprak met hem in De Balie, Achsa Vissel van het NIW was erbij.
„Toen mijn vader tijdens de Zesdaagse Oorlog op wacht stond kwam er een regiment Egyptische soldaten voorbij. Maar hij herkende ze niet als Arabieren en in plaats van met ze in gevecht te gaan maakte hij ontbijt voor ze,” vertelt schrijver en cineast Etgar Keret aan cabaretier Micha Wertheim in cultureel centrum De Balie in Amsterdam op 19 januari j.l.. Hoe onwaarschijnlijk de anekdote over Kerets vader ook is, door de geestige manier waarop hij het vertelt wil je het graag geloven. „Toen ik dit verhaal, dat ik van mijn moeder hoorde – mijn vader schaamt zich om erover te praten – op mijn beurt aan de Joods-Amerikaanse schrijver Nathan Englander doorgaf, drong hij erop aan dat ik erover schreef. Maar ik wilde juist dat híj dat deed; en hij verwerkte het inderdaad in een verhaal met een Etgar als hoofdpersoon.” Het interview met Wertheim vormt de start van een vierdaagse rond Keret waarbij ook films van hem worden vertoond. De avond is georganiseerd door SLAA (Stichting Literaire Activiteiten Amsterdam), in samenwerking met uitgeverij Podium en Cinema De Balie, en heeft naast de functie van literair amusement ook die van boekpresentatie: Kerets nieuwste verhalenbundel is net uit in Nederlandse vertaling onder de titel Verrassing.
Grote productiviteit
De status van Keret in Israël en daarbuiten is niet mis. Nadat zijn eerste bundel in ’92 onopgemerkt bleef, is zijn ster snel gerezen, vanaf het moment dat zijn tweede bundel Missing Kissinger in ’94 uitkwam. Het boek werd al snel verplichte kost voor de Israëlische middelbare scholier. Het werd gevolgd door veel andere publicaties. In ’99 werd zijn werk voor het eerst vertaald naar het Engels; tegenwoordig wordt het uitgegeven in meer dan dertig talen, waaronder Arabisch, Chinees, Russisch, Bulgaars en Nederlands. Behalve boeken schreef hij ook televisie- en fi lmscripts, en regisseerde hij fi lms, zoals de afgelopen week in De Balie vertoonde $9.99, Wristcutters: A Love Story en Meduzot (Jellyfi sh) dat hij samen met zijn vrouw Shira Geffen schreef en regisseerde. Het regent prijzen in binnen- en buitenland voor zijn literair en cinematografi sch werk. Hij wordt geroemd door grootheden als Salman Rushdie en Jonathan Safran Foer. En hij doceert aan de Ben Gurion University of the Negev. Ondanks zijn grote productiviteit werd de nieuwe levenssituatie waar hij in terechtkwam sinds hij een gezin begon een obstakel bij zijn werk. „Mijn werk is grotendeels op de realiteit gebaseerd. En over trouwen, een kind krijgen en de hypotheek betalen kon ik niet schrijven,” aldus Keret. Na zich een periode meer op fi lm en tv te hebben gericht is hij nu terug met zijn nieuwste bundel.
Bedtime Stories
Verhalen vertellen is waar het deze avond om draait. Of het nou per boek, per fi lm of ‘live’ is, het blijkt een groot talent van de Israëli te zijn. De lichtheid en absurditeit die hij, ook aan ernstige verhalen weet te geven maken het mogelijk om de meest dramatische gebeurtenissen gniffelend aan te horen. Het blijkt een door omstandigheden gecreëerde familiegewoonte: Kerets vader, zo vertelt hij tussen neus en lippen door, overleefde de Holocaust door zeshonderd dagen in een gat in de grond door te brengen. „Daar hadden ze geen toegang tot boeken,” meldt hij ironisch, „dus werden er verhaaltjes voor het slapengaan verzonnen.” Een gewoonte die hij voortzette met Etgar, die dat op zijn beurt weer voor zijn zoon deed, tot die begon te klagen dat hij ook weleens uit een ‘echt’ boek wilde worden voorgelezen. Kerets verhalen spelen zich af in Israel, maar hebben door de droge, luchtige humor en de absurditeit van de gebeurtenissen een toegankelijkheid waardoor iedereen, ook wie geen link heeft met de Israëlische maatschappij, erdoor geraakt, ontroerd en aan het lachen gemaakt kan worden. Het is af te lezen aan het plezier dat acteurs Loes Visschedijk (Gooische Vrouwen) en Dick van der Toorn (Loenatik) erin hebben om in de loop van de avond verhalen van Keret voor te dragen.
Klik
Het is een soepel verlopende avond: Wertheim en Keret lijken een klik te hebben. Keret houdt van Nederland: „Jullie hebben Anne Frank verstopt en marihuana is hier legaal.” Hij blijkt een entertainer tegen wil en dank: bijna elk van zijn uitspraken roept een glimlach op. Zelf vindt hij het vertellen van verhalen iets normaals. In Israël zijn twee televisiekanalen die het klokje rond documentaires uitzenden. Fictie is er volgens Keret niet nodig want ‘iedereen heeft er een goed verhaal’. Zijn eigen pogingen om een documentaire te maken waren trouwens geen succes. „Ik wilde het te veel regisseren, er mijn eigen verhaal van maken.”
Enquêteur met pistool
Uit de voorgedragen verhalen spreekt veel fantasie. Een absurde ontmoeting tussen de schrijver, een enquêteur met een pistool en een pizzabezorger met een groot mes. Een goudvis die je wensen vervult. En als laatste een verhaal dat Keret zelf – in het Engels – voorleest; met daarin de meesterlijke zin ‘clichés are nothing but an unsexy version of the truth’. Over de tol van de roem, prostituees in het trappenhuis, zijn zoon die hem, wanneer er een cameraploeg over de vloer is, voorbeeldig omhelst, en de rol van zijn vrouw. Ondanks zijn eerdere writer’s block heeft hij blijkbaar toch een manier gevonden om zijn familieleven in verhalen te verwerken.
Politiek – of niet?
Gebaseerd op een slechte ervaring in een soortgelijke situatie met een Israëlische auteur stelt Wertheim vóór de start van het vragenuurtje voor om politieke vragen tot het laatst te bewaren. Maar dat soort vragen wordt helemaal niet gesteld; misschien door Wertheims verzoek, of door de sympathie die Keret oproept die maakt dat je hem niet wilt confronteren. De vragen gaan over andere dingen, zoals de keuzes die zijn gemaakt tijdens de vertaling: zijn er details ‘vernederlandst’? Maar het adres Zamenhof dat in een verhaal voorkomt blijkt zowel in Israël als in Nederland te bestaan, en ‘de Marokkaan’ die een pizza komt afleveren kennen we zowel hier als daar, al bedoelt Keret er een Israëlische Jood met een Marokkaanse achtergrond mee. Ten slotte begint Keret zelf maar over politiek. De situatie in Israël is volgens hem zo complex dat iemand die niet ingevoerd is er eigenlijk geen oordeel over kan vellen. Al die verschillende bevolkingsgroepen; Joden in soorten en maten, Israëlische Arabieren, Palestijnen. „Alle partijen zien zichzelf als slachtoffer, terwijl ze juist allemaal verantwoordelijkheid dragen voor de oplossing,” vindt hij. En dan is het tijd om te signeren. „We zien u de komende dagen graag terug bij de films,” zegt Wertheim. Dat is na deze avond vast gelukt.
De nieuwe bundel Verrassing (Pitom Dfi ka Badelet) van Etgar Keret staat vol verhalen die zich in een absurd en humoristisch universum afspelen. De materiële omstandigheden van de hoofdpersonen zijn vaak beter dan die van hun voorgangers in eerdere boeken van de schrijver, maar hun levens zijn er niet simpeler op geworden. Verrassing, Etgar Keret, Uitgeverij Podium, €18,50, ISBN 9057594579, www.uitgeverijpodium.nl
Foto: Anna Kaim
Abonneer op het NIW
