De Nederlandse Spoorwegen gaat schadevergoedingen betalen aan slachtoffers – en nabestaanden – die zij heeft getransporteerd tijdens de Tweede Wereldoorlog. De NS heeft zich nooit verzet tegen de deportatie van Joden en heeft er omgerekend zo’n 2,5 miljoen euro aan verdiend.
Salo Muller (82), die beide ouders in de oorlog verloor, heeft jarenlang gestreden om de vergoeding voor elkaar te krijgen. Hij was vijf toen zijn ouders gedeporteerd werden, eerst naar Westerbork en vervolgens Auschwitz waar zij vergast werden. Muller legde aan de NOS uit wie er voor de individuele schadevergoedingen in aanmerking zouden komen: “Het gaat om mensen die gedeporteerd zijn, zijn teruggekomen en nog in leven zijn. Als zij overleden zijn gaat het om de kinderen van deze mensen.” Naar verwachting zullen een paar duizend mensen de vergoeding uiteindelijk ontvangen, er wordt momenteel een commissie ingesteld en als het aan Muller ligt moet het geen maanden gaan duren. Dat laatste zegt Muller natuurlijk niet voor niets: de mensen om wie het gaat zijn 73 jaar of ouder. De vraag ‘voor wie dan?’ is dus beantwoord, maar de vraag ‘waarom nu pas?’ niet.
Wel zo gemakkelijk voor de NS natuurlijk, lang genoeg wachten tot het maar om een klein aantal mensen gaat en dan het heilige boontje uithangen. De NS heeft in 2005 excuses aangeboden voor haar rol in de oorlog, de Duitsers betaalden en de NS maakte de dienstregeling. Later is er een jarenlange strijd geweest tussen Muller en het bedrijf. Al die jaren hebben ze dus niet betaald en in die dertien jaar is er een aanzienlijke hoeveelheid slachtoffers overleden. Dertien cruciale jaren.
Afkoperij
Er zijn twee zaken van belang in deze kwestie, ten eerste de erkenning en ten tweede het geld. Als er om financiële genoegdoening gevraagd wordt stel je erkenning en geld dusdanig aan elkaar gelijk dat je ze niet meer van elkaar kan losrukken. Natuurlijk zijn alle koeien dieren maar niet alle dieren koeien, toch lijken alle dieren nu ineens wel erg veel op koeien. Want vanaf dit moment is er geen goed antwoord meer op de vraag ‘hoe ga je om met schuld?’ Vanaf dit punt kan een bedrijf als de NS niet anders dan betalen om aan de erkenning te voldoen. Als ze niet zouden betalen zou dat binnen deze context betekenen dat ze zichzelf niet schuldig achten. Het zou miskenning betekenen. Terwijl het toch niet om geld zou moeten gaan.
Salo Muller is geweldig, dat lijdt geen twijfel. Deze man heeft de kloten gehad de NS net zo lang een rechtszaak boven het hoofd te houden dat ze bang werden voor imagoschade. Wat worden dan de volgende stappen? Hoeveel is een vermoorde ouder waard? En twee?
Willen we overigens in zo’n maatschappij leven, een waarin we schuld afkopen? Ik stel deze vraag vooral omdat ik bang ben dat we het bedrijven daarmee te makkelijk maken. Als schuld – en daarmee gewetenswroeging – af te kopen is met geld omdat geld de plaats van moraliteit heeft ingenomen, hoeft een bedrijf dan nog wel over moraliteit na te denken? Is het dan nog iets anders dan ordinair afkopen? Er zijn in de huidige samenleving veel voorbeelden van gewiekste afkoperij door grote bedrijven, een ‘schikking’ heet dat dan. Denk aan het recente voorbeeld van de ING en de witwaszaak.
Nu blijft de vraag wanneer de NS begint met compenseren en of het de nabestaanden zal helpen zich gehoord te voelen. Het is voor velen te laat. Wellicht doet het iets voor niet alleen de individuele verwerking maar voor die van ons allemaal, nabestaande of niet. Salo Muller noemt het een kleine pleister op de wonde. Gedeelde smart is halve smart, denk ik dan maar.
Abonneer op het NIW
