In Turkse samenzweringstheorieën spelen naast ‘gewone’ Joden ook zogenoemde ‘geheime Joden’ een sleutelrol. Vooral in fanatieke moslimkringen worden deze Dönmes beschreven als onbetrouwbare lieden die zichzelf aan de Turkse samenleving als moslim presenteren maar in werkelijkheid deel uitmaken van een omvangrijk, geheim Joods netwerk. Veel Dönmes zouden invloedrijke posities in de politiek, media en het bedrijfsleven bezetten en zo bijvoorbeeld zorgen voor de gehate samenwerking tussen Turkije en Israël. Ooit woonden er inderdaad Dönmes in Turkije. Zij waren volgelingen van de 17e-eeuwse messias Sjabbatai Zwi. Toen hij onder dwang moslim werd, volgde een klein deel van zijn volgelingen hem. Eeuwenlang leefden zij officieel als moslims maar waren in het geheim ook Joods, vooral in het Griekse Thessaloniki. Daar zorgden ze voor een bloeiende beschaving met eigen kwaliteitscholen. Begin 20ste eeuw gingen zij als gevolg van een noodgedwongen volksverhuizing op in de Turkse samenleving. De Dönmes bestaan nu alleen nog als historisch gegeven. Belangrijk is dat zij in de praktijk een vrij kosmopolitische, westerse levenshouding aannamen en als voorlopers van de seculieren worden genoemd. Ook dat wekt weerzin vanuit fundamentalistisch islamitische hoek. In Istanboel legde de Joodse Dönme-expert Rifat Bali me vorig jaar zomer uit dat het de islamisten uiteindelijk draait om één stelling: ook Ataturk, de stichter van de Turkse seculiere staat, zou een Dönme zijn. Het is de mooiste manier om ‘zijn’ kemalistische staat te delegitimiseren. Bali deed uitgebreid onderzoek naar de achtergrond van Ataturk en verwijst deze stelling naar de prullenmand. Ataturk was geen geheime Jood, en de Dönmes zijn geen machtig clandestien bolwerk. Hoe dan ook voorziet Bali mede door de veranderende atmosfeer in de afgelopen jaren een weinig zonnige toekomst voor de eeuwenoude Turks-Joodse gemeenschap, die ook werd geteisterd door bloedige bomaanslagen. De laatste weken vraag ik me af: zouden de Turkse islamisten – met een blik op de toenemende vijandige houding van Erdogan jegens Israël – geloven dat de macht van geheime Joden in Turkije nu eindelijk is gebroken? Ik vermoed van niet. Daarvoor is het een te gemakkelijk instrument in de strijd tegen alles wat zij haten.
Abonneer op het NIW
