Grijs, nooit zwart-wit

Mislukt! Nadat ik mijn stokpaardje had gelanceerd in Arnhem en daarna in Ysselsteyn, ging het mis op het lyceum.  

Wat is mijn huidige stokpaardje? Grijs, en dus niet zwart-wit! Polarisatie, de tegenpool van grijs, is mijns inziens de bron van zeer veel ellende. Bij de herdenking zondag de 13e in Arnhem en daarna op de Duitse oorlogsbegraafplaats in Ysselsteyn, was de leidraad van mijn toespraak het grijze gebied. In de oorlog waren er collaborateurs (zwart) en verzetsstrijders (wit). Maar de overgrote meerderheid, negentig procent volgens de historicus Presser, zat in het grijze gebied. En dat zwart-wit-grijs speelt zich nu wederom af. De Russen zijn de bad ones en de Oekraïners de good ones. En het grijze gebied wordt overgeslagen. Ik vermeldde in mijn beide toespraken de ontmoeting met een Joodse vrouw die bevrijd was door de Russen en zwaar had geleden onder de wrede Oekraïense kampbewakers. Velen in Israël voelen die nuance erg goed aan en het was dan ook niet zo verwonderlijk dat de toespraak die de Joodse Zelenski hield via Zoom in de Knesset veel minder werd gewaardeerd dan hij wellicht verwachtte.

Begrijp me s.v.p. niet verkeerd. De oorlog in Oekraïne is afschuwelijk. Valt van (bijna) geen kant goed te praten. Maar het lijden treft ook Russische soldaten die als kanonnenvlees weerloos op de fronten worden geplaatst, letterlijk geen kant op kunnen en of zwaargewond of in een kist huiswaarts mogen keren. Maar op die Duitse oorlogsbegraafplaats liggen ook SS’ers en collaborateurs van het meest kwalijke soort. En een Joodse Duitse soldaat die na de bevrijding in een interneringskamp voor Duitse krijgsgevangen soldaten door een Duitse militaire rechtbank ter dood werd veroordeeld wegens dissertatie, onder toeziend oog van de Canadese bevrijders. En vervolgens werd hij gefusilleerd met door de Canadese bevrijders aangeleverde geweren en wederom onder toeziend oog van de Canadezen.

Polarisatie, de tegenpool van grijs, is mijns inziens de bron van zeer veel ellende

Zijn laatste rustplaats is Ysselsteyn, te midden van (on)schuldige Duitse soldaten, SS’ers en Nederlanders die zwaar fout waren geweest. En de zielige kindsoldaten, die doorgaans inderdaad onschuldig zijn en ook in Ysselsteyn hun laatste rustplaats hebben gevonden, bleken toch niet zo onschuldig te zijn als de benaming kindsoldaat doet vermoeden. Tussen de gesneuvelde Duitse soldaten zaten velen die geen kant op konden en dus tegen wil en dank een regime moesten verdedigen waarmee ze zich geheel niet wilden vereenzelvigen. Maar van die kindsoldaten is het bekend dat ze op fanatieke wijze achter de nazi-ideologie bleven staan, tot de dood erop volgde.

Vrede wordt niet verkregen door polarisatie, integendeel. Daags nadien heb ik op een Arnhems lyceum tweehonderd leerlingen mogen toespreken en ze dezelfde boodschap willen overgedragen. Maar dat mislukte dus. Er werd voor mijn gevoel niet geluisterd. Ik kreeg geen grip op de leerlingen. Wellicht was dat niet mijn publiek en was mijn verhaal niet inspirerend genoeg. Toch had ik vorig jaar op een ander lyceum in Arnhem hetzelfde aantal leerlingen mogen toespreken. Een speld kon je horen vallen! Ik hield toen geen toespraak, maar was in gesprek met de leerlingen.

Maar maandag lukte dat van geen kant. Complicerende factor was de zaal. De zaal was dusdanig groot dat ik alleen met de voorste rijen oogcontact kon krijgen. Los hiervan stonden er palen in de zaal en was er geen microfoon voor de leerlingen die vragen wilden stellen, waardoor ik tig keer de vraag moest laten herhalen voordat ik kon antwoorden. Vorig jaar op dat andere lyceum zaten de leerlingen als in een arena en kon er dus goed oogcontact zijn. Het bleek, bij navraag, dat ook dit lyceum een theater/arena had, maar die kon niet gebruikt worden. Voor mijn gevoel had ik dus beter niet kunnen spreken, want goodwill heb ik niet kunnen kweken door het ontbreken van contact met de zaal. Voeg daar nog aan toe dat ik door het gebruik van een woord, dat ik kennelijk beter niet had kunnen gebruiken, uitgebreid werd uitgelachen en u begrijpt het: missie mislukt!

Ik kreeg geen grip op de leerlingen. Wellicht was dat niet mijn publiek

Een klein succesje had ik wel behaald. Tegen het eind van mijn optreden (afgang) kwam op de eerste rij een leerlinge te zitten met een hoofddoekje. Ik was juist aan het vertellen dat er in ons land door velen ontzettend wordt gegeneraliseerd over ‘de’ moslims. ‘De’ moslims bestaan niet. Er zijn schurken die moslim zijn, maar er zijn ook heel veel moslims die keihard afstand nemen van ieder vorm van geweld en discriminatie. Er wordt vergeten dat de meeste slachtoffers van IS moslims zijn en dat in WO II in ons land geen moslims woonden maar wel 80 procent van mijn familie werd vermoord. En dat het de Nederlandse politie was die doorgaans de Joden uit hun huizen haalden om ze vervolgens in Nederlandse treinen naar de vernietigingskampen af te voeren.

Toen ik de zaal al had verlaten, kwam dat meisje van de eerste rij met het hoofddoekje naar me toe. Ze was volledig overstuur en huilend dankte ze mij omdat ik de nuance had aangebracht en de polarisatie naar de moslims, keihard had veroordeeld.

Dit is een persoonlijk dagboek van de opperrabbijn en valt buiten de verantwoordelijkheid van de redactie.