Haat als verkiezingsstrategie

Twee landen, twee verkiezingen, twee op het oog vergelijkbare maar in werkelijkheid totaal verschillende uitslagen. Links won de afgelopen week in Frankrijk en in het Verenigd Koninkrijk, maar de verschillen tussen de twee leiders van die bewegingen kunnen nauwelijks groter zijn. Keir Starmer is het gezicht van een nieuwe pragmatische progressieve beweging, Jean-Luc Mélenchon van een populistisch, conservatief socialisme. In Starmers Labour is geen plaats voor antisemitisme, Mélenchon gebruikt Jodenhaat juist om stemmen te winnen.

Beiden wonnen de verkiezingen. Althans, zo luidt de gangbare analyse van politieke commentatoren. Maar klopt dat wel? In Frankrijk haalde het Nouveau Front Populaire, een coalitie van vier linkse partijen waarin Mélenchons extreemlinkse La France Insoumise (Niet-onderworpen Frankrijk) de boventoon voert, de meeste zetels in de Assemblée nationale. Maar in stemmenaandeel bleek het NFP duidelijk kleiner dan Marine Le Pens ultrarechtse Rassemblement National (RN): 25,8 tegen 37,1 procent. Dat links toch 38 zetels meer behaalde (op een totaal van 577), is een gevolg van het Franse districtenstelsel. 

Nog opvallender is dit effect bij de ‘monsteroverwinning’ van Starmers Labour. Met 33,7 procent van de stemmen, slechts anderhalf procent meer dan bij de vorige verkiezingen in 2022, kreeg Labour meer dan 63 procent van de zetels in het Lagerhuis. De Conservatieven werden weggevaagd en verloren 20 procent. Die gingen echter niet naar Labour, maar vooral naar Reform UK van Nigel Farage, een nieuwe rechtse partij die uit het niets meer dan 14 procent van de stemmen behaalde en daarvoor beloond werd met … vier van de 650 zetels. Als het Verenigd Koninkrijk een kiesstelsel met evenredige vertegenwoordiging zou hebben, waren dat er 93 geweest.

Lokkertje

Weinig Franse Joden zullen tranen gelaten hebben over het ‘verlies’ van het door de veroordeelde antisemiet Jean-Marie Le Pen opgerichte Rassemblement (voorheen Front) National. Nu ja, verlies? Het RN verdubbelde zijn stemmenaandeel ruimschoots, van 17 naar 37 procent, terwijl Mélenchons coalitie juist fors verloor: zij ging van 31,6 naar 25,8 procent. Ruim in stemmen winnen maar in zetels verliezen, het kan in het districtenstelsel. Enkel omdat het NFP het op een akkoordje gooide met Ensemble (de partij van president Emmanuel Macron, die 86 zetels verloor) om gezamenlijk tegen RN op te trekken, bleef de coalitie groter dan de rechts-nationalisten. 

‘Wij zijn het nieuwe Frankrijk en wij gaan alles veranderen’

Zoals gezegd zullen weinig Joden daarom treuren. Maar nog meer zullen enorm geschrokken zijn van de ‘winst’ van Mélenchon en de zijnen. Want waar Keir Starmer de afgelopen twee jaar zijn Labour zuiverde van antisemieten (waarover later meer), ging links in Frankrijk vol voor de stem van de islamitische gemeenschap, met zes miljoen leden de grootste in Europa. Daarbij schuwde met name Mélenchon het gebruik van Jodenhaat als lokkertje niet. Integendeel, met het betitelen van de pogrom van 7 oktober als een ‘offensief door Palestijnse eenheden’ en Hamas als een ‘verzetsbeweging’ ging de linkse populist ver over de lijnen van wat ook in Frankrijk wordt gezien als verdedigbare kritiek op de staat Israël. 

Dat was niets nieuws: in 2017 noemde de links-extremist de Joodse gemeenschap in zijn land ‘een arrogante minderheid die de rest de les leest’. Drie jaar later herhaalde hij de bijna tweeduizend jaar oude beschuldiging dat de Joden Jezus Christus gekruisigd hebben. Yonathan Arfi, voorzitter van de CRIF, de koepel van Frans-Joodse organisaties, laat geen ruimte voor twijfel: “Mélenchon is een bedreiging voor de Joden.”

Demonisering

In dat licht was de jubelstemming onder Nederlandse (oud-)politici over de overwinning van Mélenchon en zijn linkse volksfront bijzonder pijnlijk. Dat Jimmy Dijk, partijleider van de SP, met enthousiaste felicitaties kwam, mag geen wonder heten. Zijn partij zit op dezelfde lijn als Mélenchon als het gaat om de demonisering van de Joodse staat. Maar van GL/PvdA-voorman Frans Timmermans of van zijn collega van Volt Laurens Dassen mag meer verwacht worden dan vreugde over de overwinning van een politicus die anti-EU, anti-NAVO, pro-Poetin en antisemitisch is. 

In dat licht viel oud-PvdA-leider Lodewijk Asscher misschien nog wel het meest op. Asscher plaatste op zijn X-account een bericht van La France Insoumise: “Wij zijn het nieuwe Frankrijk en wij gaan alles veranderen!” Dat is nu precies waarvoor de Joodse gemeenschap zo bang is: een antisemitische partij die ‘alles wil veranderen’. “Het lijkt erop dat er geen toekomst voor Joden is in Frankrijk.” Met die woorden sprak de rabbijn van de Grote Synagoge van Parijs, Moshe Sebbag, de wanhoop over de verkiezingsuitslag van een groot deel van zijn gemeenschap uit. “We maken ons zorgen over de toekomst van onze kinderen.”

Samenwerking

De situatie is extra cru wanneer wordt bedacht dat Marine Le Pen, dochter van Front National-oprichter Jean Marie Le Pen, er veel aan heeft gedaan om het antisemitische imago van haar partij af te schudden. Aan de andere kant is de zege van Mélenchon wellicht een zegen voor haar en een pyrrusoverwinning van links Frankrijk. Nu immers is president Macrons partij verplicht samen te werken met extreemlinks om een meerderheidscoalitie te vormen. Die zal zichzelf de tent uitvechten, zo wordt verwacht, want als binnen de meer gematigde leiding van de Socialistische Partij – onderdeel van het volksfront – al twijfel bestaat over samenwerking met Mélenchon en zijn partij, hoe sterk moeten die twijfels dan niet zijn onder de centristische en gematigd pro-Israëlische aanhang van Macron? Door geen meerderheid te behalen, hoeft het Rassemblement National geen regeringsverantwoordelijkheid op zich te nemen. Dat zou immers ongetwijfeld tot teleurstelling bij de kiezer leiden en de kansen van Le Pen op het presidentschap in 2027 verkleinen. 

Starmer weigerde op de onderbuikgevoelens van islamitische kiezers in te spelen

In Groot-Brittannië ging Keir Starmer nog een stap verder dan Marine Le Pen bij het bestrijden van het beeld dat zijn partij er een van Jodenhaters was. Hij zette zijn voorganger Jeremy Corbyn en tal van andere antisemitische kopstukken uit de partij. Anders dan Mélenchon weigerde hij op de onderbuikgevoelens van islamitische kiezers in te spelen door te spreken van ‘genocide’ in Gaza of te fantaseren over een boycot van de Joodse staat. Dat kostte hem zetels aan onafhankelijke kandidaten in kiesdistricten met een grote moslimpopulatie, maar dat waren er slechts vijf (waaronder dat van Jeremy Corbyn in Noord-Londen). Juist door Starmers ‘zuiveringen’ werd Labour weer een serieus alternatief voor de gematigde kiezer. Het leverde het nieuwe Labour de eerste overwinning op sinds 2010 en de eerste premier sinds Tony Blair.

––––––––––––––––––

Good for her

Nu Sir Keir Starmer premier is geworden, komt zijn vrouw Lady Victoria Starmer er niet onderuit vaker voor het voetlicht te treden. De 50-jarige Victoria Alexander, zoals haar meisjesnaam luidt, is dochter van de zoon van Pools-Joodse immigranten en een voor haar huwelijk Joods uitgekomen moeder. Van Victoria, werkzaam in de NHS-gezondheidszorg, is bekend dat haar privacy en met name die van de twee kinderen van het echtpaar Starmer (een 16-jarige zoon en een drie jaar jongere dochter) met hand en tand verdedigt. Good for her. Zij was dan ook nauwelijks te zien tijdens de campagne, maar bij het betrekken van 10 Downing Street moest ‘Vic’, zoals de nieuwe premier haar noemt, er toch aan geloven.

Wel is bekend dat de Starmers op vrijdagavond sjabbes vieren en naar de synagoge gaan. Sir Keir is zelf niet gelovig, maar zijn vrouw vond het belangrijk de Joodse tradities op hun kinderen over te dragen. Ondanks haar behoefte aan privacy – Victoria geeft geen interviews – moest zij recent getuigen in de strafzaak tegen drie pro-Palestijnse activisten die voor haar huis demonstreerden tegen de relatief pro-Israëlische houding van Starmers Labour. “Ik werd er een beetje misselijk van, moet ik zeggen,” verklaarde Lady Starmer in de rechtbank, “Ik was bezorgd en voelde mij ongemakkelijk.”