Hoe nu verder?

Na de zoveelste ronde raketbeschietingen vanuit Gaza op Israëlische burgerdoelen en de bombardementen als reactie daarop, is de vraag: Hoe lang kunnen Hamas en de regering in Jeruzalem elkaar blijven bestoken zonder dat een grootschalige oorlog uitbreekt? En wat zijn de alternatieven voor Benjamin Netanyahu?

Het contrast tussen de beelden uit Gaza en Sderot had niet groter kunnen zijn. In de straten van Jabalia vierden Hamasaanhangers hun ‘overwinning’, terwijl honderden woedende Israëli’s slechts enkele kilometers noordelijker met brandende autobanden wegen blokkeerden – een opvallend symbolische actie voor wie de beelden van de vaste vrijdagmiddagdemonstraties aan de Palestijnse kant van de grens gewend is.

Toegegeven, Hamas zal elke uitkomst van een treffen met de Israëli’s vieren als een overwinning. Het is een langlopende traditie in de Arabische wereld om nederlagen tegen de Joodse staat verbaal om te buigen tot zeges. Maar ditmaal maakte premier Benjamin Netanyahu het hen ook wel erg gemakkelijk. De reactie vanuit Jeruzalem op de hevigste raketaanvallen op Israëlisch gebied sinds de Gaza-oorlog van 2014 was opvallend terughoudend. Een beperkt aantal luchtaanvallen voor een beperkte tijd op een beperkt aantal doelen had beperkte schade in Gaza en een zeer beperkt aantal slachtoffers tot gevolg. Dat is wel eens anders geweest en zo werd dat ook gevoeld door de Israëlische bewoners van het grensgebied die twee dagen en nachten in hun schuilkelders hadden doorgebracht.

Een van de demonstranten in het grensstadje Sderot verwoordde haar woede als volgt tegen The Times of Israel: “De IDF (Israel Defence Forces) bombardeert lege gebouwen en stuurt tegelijkertijd vrachtwagens met cement en bouwmaterialen. Waar is ons zelfrespect gebleven?” Zij refereerde aan de Israëlische knock on the roof-tactiek, waarbij Gazaanse bewoners of gebruikers van gebouwen worden gewaarschuwd deze te verlaten voordat er wordt gevuurd. Ook deze week maakte de IDF gebruik van deze tactiek in een poging het aantal Palestijnse burgerslachtoffers tot een minimum te beperken, zoals bij het opblazen van het gebouw van Hamastelevisiestation Al Akbar. Een andere demonstrant liet weten dat het beter was ‘te lijden in de schuilkelders zodat ze er voor eens en altijd een einde aan maken’. Om er verbitterd aan toe te voegen: “Over een maand gebeurt toch hetzelfde weer.”

‘Waar is ons zelfrespect gebleven?’

Staakt-het-vuren
Toch koos het veiligheidskabinet in Jeruzalem voor de-escalatie, nadat Hamas dinsdag een eenzijdig staakt-het-vuren had afgekondigd. De islamisten in Gaza speelden hun kaarten verstandig deze ronde. Ze schoten genoeg raketten af om hun critici die beweren dat zij zich door Israël hebben laten omkopen de mond te snoeren (deze week stonden de Israëli’s toe dat een koffer met ruim 13 miljoen euro vanuit Qatar naar de Gazastrook werd gereden om salarissen van Hamasfunctionarissen mee te betalen). Maar ze wisten ook precies op tijd op te houden en daarmee de roep om een IDF-grondoffensief in de kiem te smoren. Hamas liet zien de mislukte Israëlische commandoactie van zondag, waarbij zeven van haar strijders en één Israëlische officier om het leven kwamen, niet over haar kant te laten gaan. En Netanyahu heeft hen hiervoor slechts een geringe prijs laten betalen.

Ondanks zijn imago van havik is Netanyahu uiteindelijk veel meer diplomaat dan militair. Bibi’s instinct is dat van de geslepen politicus die liever probeert zijn tegenstander te slim af te zijn dan naar de wapens te grijpen. Ditmaal stond er te veel op het spel om zich een grootschalig militair conflict op te laten dringen. Net nu de Golfstaten, aangevoerd door de Saoedi’s, hun deuren openen voor vertegenwoordigers van de Joodse staat zou de timing van een grondoperatie wel bijzonder ongelukkig zijn. Het Saoedische koninkrijk, met in zijn kielzog de Emiraten, Bahrein en Oman, zou zich gedwongen zien de prille banden met de Israëli’s te verbreken en alle (geheime) diplomatie tussen Jeruzalem, Riyad en Washington als intermediair zou voor niets zijn geweest. Die prijs vond Netanyahu blijkbaar te hoog en daar is veel voor te zeggen.

De vraag is of de Israëlische kiezer dat ook zo zal zien. Bibi’s aanhoudende populariteit – ondanks een serie corruptieschandalen en zijn door veel seculiere Israëli’s verfoeide vrijage met de ultraorthodoxe partijen – drijft voor een groot deel op zijn reputatie als de man die het land veilig houdt. Als bij de volgende ronde beschietingen – weinigen twijfelen eraan dat deze slechts een kwestie van tijd is – ook Asjdod en Beër Sjeva doelwit van de raketten worden, zoals de Palestijnse Islamitische Jihad al heeft aangekondigd, zal dat waarschijnlijk niet opwegen tegen de nogal abstracte belofte van verbeterde relaties met de Arabieren. Relaties waarvan de met name economische voordelen voor de gemiddelde Israëli pas over jaren voelbaar zullen zijn. Als zij al daadwerkelijk ooit materialiseren.

Bij een grondoffensief zal Israël de zaken nog groter – en dus nog bloediger – moeten aanpakken

Opportunisme
Het besluit te onderhandelen met Hamas in Gaza – Egypte neemt daarbij zoals gebruikelijk de rol van bemiddelaar op zich – werd niet door het hele veiligheidskabinet gedragen. De ultranationalistische minister van Defensie Avigdor Lieberman stapte zelfs op uit protest tegen de ‘drastisch inadequate’ reactie van Netanyahu, die hij als ‘capitulatie’ beschreef. Arbeidspartijleider Avi Gabbay, die al jaren in de oppositiebankjes zit, gaf blijk van een verbluffend opportunisme toen hij de premier ervan beschuldigde de veiligheid van de bewoners van Zuid-Israël op het spel te hebben gezet, zonder overigens met een concreet voorstel te komen hoe de crisis beter opgelost had kunnen worden. Ook de centristische oppositieleider Yair Lapid bekritiseerde Netanyahu, maar ook hij kwam niet met duidelijke ideeën over hoe het dan wél zou moeten.

Avigor Lieberman

Precies daar wringt de schoen, want veel alternatieven hebben de Israëli’s niet. Zij zouden hun campagne vanuit de lucht kunnen voortzetten zonder grondtroepen in te zetten – het soort politiek van pappen en nathouden die de afgelopen jaren zo opvallend weinig heeft opgeleverd. Het enige echte alternatief is nog steeds een brug te ver voor de meeste Israëlische politici en aangenomen mag worden ook voor het grootste deel van de bevolking: een massale grondoperatie met tienduizenden soldaten om Hamas voor eens en altijd te vernietigen of tenminste voor lange tijd te ontwapenen. Maar hoe realistisch is dat scenario?

Het spook van 2014 waart rond in en om de Gazastrook. Tijdens de oorlog van die zomer trok Israël de Strook in, vernietigde tunnels en hoofdkwartieren van Hamas en de Islamitische Jihad en doodde een duizendtal extremisten. Over het succes van operatie Protective Edge kunnen eindeloze verhandelingen geschreven worden, maar een ding is duidelijk: Hamas werd er op termijn niet door verzwakt (integendeel zelfs) en de veiligheid van de bewoners van Zuid-Israël is er sindsdien niet bepaald op vooruit gegaan. Daartegenover staan de kosten: tussen de 750 en de 1000 burgerdoden aan Palestijnse kant (plus 23 door Hamas geëxecuteerde Gazanen) en 67 gesneuvelde soldaten en zes gedode burgers aan Israëlische zijde.

Hoge verliezen
Daarbij moet de enorme verwoesting van Gaza’s infrastructuur worden opgeteld. Wie dit niet meer dan aanvaardbare collateral damage vindt, moet bedenken dat de propagandawaarde voor Hamas de materiële schade in Gaza, en zelfs de meer dan tweeduizend doden aan eigen zijde, meer dan goedmaakt. In de martelaarsideologie van de islamisten hebben mensenlevens nauwelijks waarde, maar van de demonstraties die in alle Europese hoofdsteden plaatsvonden en wekenlang ook de Amerikaanse krantenkoppen domineerden wordt het belang wel degelijk op waarde geschat door de Hamasleiding.

Bij een volgend grondoffensief zal Israël de zaken nog groter – en dus per definitie nog bloediger – moeten aanpakken, om meer succes te behalen dan in 2014. Een tijdelijke bezetting van de Gazastrook om de regio te ontwapenen ligt dan zelfs voor de hand. Met alle problemen van urban warfare die dit met zich meebrengt: enorme verwoesting, grote aantallen burgerslachtoffers en hoge Israëlische verliezen. Het leven in Gaza is niet altijd een pretje, maar vergeleken met de verwoesting van de door IS met hand en tand verdedigde steden Raqqa en (vooral) Mosul, was Gaza zelfs op het hoogtepunt van de strijd in 2014 nog een relatief veilige plaats.

Hier is het probleem: als Benjamin Netanyahu er niet in slaagt tot een langdurige overeenkomst te komen met Hamas, waaraan beide partijen bereid zijn zich te houden, zal het er vroeg of laat toch van komen. Vernietiging van Hamas als militaire, en liefst ook als politieke macht is niet alleen in het belang van Israël, maar ook en vooral in dat van de Palestijnen in Gaza. Ook al zullen de meesten van hen dat zelf absoluut niet zo zien.