‘Je voelt je weleens een roepende in de woestijn’

De voormannen van het Joods Politie Netwerk erkennen het beiden: het afgelopen jaar is de onderlinge spanning tussen politieagenten toegenomen. Michel Theeboom: “Je probeert altijd in gesprek te blijven, ook met degenen in het korps van wie je denkt dat ze je niet goed gezind zijn. Wij hebben met de korpsleiding goed contact en ondervinden begrip, maar je ziet dat men iedereen in die kruiwagen wil houden. Ook die collega’s en krachten die de situatie in Israël en Gaza eigenlijk naar hun hand willen zetten. Natuurlijk hebben wij een link naar de Joodse gemeenschap, maar wij zijn er echt voor iedereen. Wij zijn gewoon politiemensen. Als we met z’n allen zo’n houding zouden hebben, zouden we tijdens demonstraties veel beter met elkaar kunnen samenwerken. Maar daar loopt het nog weleens mank.”

Als voorbeeld noemen Marcel de Weerd (MdW) en Michael Theeboom (MT) de opening van het Holocaustmuseum in Amsterdam. MT: “We hebben daar vorige week nog over gesproken. Los van de rollen van het bevoegd gezag als burgemeester en justitie, hebben we de staf die de politiemaatregelen in Amsterdam leidde, dringend geadviseerd proactief vanuit ons politievakmanschap te handelen, zoals het waarnemen en vastleggen wat er gebeurt. Nu werd na afloop van die demonstraties gezegd dat niemand iets had gezien of gehoord, terwijl we er best voor hadden kunnen zorgen dat dat wel het geval had kunnen zijn. Dat deden we vroeger ook bij voetbalwedstrijden, dus dat kunnen we in dit soort situaties ook.” 

Wegkijken

Toch stond er iemand in de rechtbank die zelfs toegaf wat hij had gedaan en toch door de rechter werd heengezonden. Hebben ze daar een verklaring voor? 

MdW: “Daar hebben wij onze vinger niet achter kunnen krijgen. Sommige dingen zijn niet uit te leggen. Als ik zie hoe die hele opening in de Amsterdamse gemeenteraad werd geëvalueerd, snap ik daar niets van. Daar was de meerderheid zo positief, er was volgens hen niets aan de hand geweest. Dat is toch niet uit te leggen?”

MT: “Wij hebben meteen gezegd: leg nou alles vast. Waar waren de waarnemers, waar waren de videoauto’s die we normaal hebben? Chanan Hertzberger heeft namens het CJO aangifte gedaan. En het OM heeft gevraagd om meer getuigen, het vroeg ze aangifte te doen. Maar die kwamen niet, want mensen zijn bang. Als er toen meer aangiften waren binnengekomen, had er meer kunnen gebeuren.”

“Er is een soort handelingsverlegenheid, omdat de spanning in de maatschappij zodanig is dat de politie daar een positie in zoekt. Wetshandhaving geldt voor iedereen, maar er ontstaat een soort verlamming: laten we maar niets doen en dan kijken hoe het zich oplost.”

MdW: “Een houding van wegkijken. Dat is niet bewust. Maar te vaak horen we: ‘er is niets gebeurd’, zoals bij de pro-Palestinademonstraties.”

MT: “Door die verlamming vergeten we bijna ons werk te doen. We horen nu heel vaak bij die demonstraties: ‘Wij zorgen ervoor dat we faciliteren.’ Ik heb een hekel aan dat woord, want dat betekent eigenlijk dat je alles maar laat gebeuren. We hebben een rechtshandhavende taak en die blijft op het punt van optreden tegen discriminatie en antisemitisme behoorlijk achter.”

Gebrek aan kennis

Ze zagen die handelingsverlegenheid bij onder meer de demonstraties bij het Vredespaleis in Den Haag. MT: “Wij zijn daar zelf gaan meelopen en hebben die verlamming bij collega’s gezien. Je voelt je weleens een roepende in de woestijn, maar je blijft het toch proberen. Helaas is het soms twee stappen achteruit en één vooruit.”

MdW: “Er is een gebrek aan kennis, want we merken ook vaak genoeg dat collega’s ons vragen: ‘Kun je me helpen?’ Dan weten ze niet precies wat wel en niet toelaatbaar is. Als Joods Politie Netwerk vormen we in ieder geval een klankbord voor onze Joodse collega’s en we zijn niet alleen. We kunnen bijvoorbeeld rekenen op het Indisch/Moluks Politie Netwerk en er zijn goede contacten met lhbt-netwerk Roze in Blauw.”

‘Hoe vaak moeten wij niet zeggen: doe aangifte, laat het niet gebeuren’

De Weerd en Theeboom hebben veel geprobeerd te doen aan bewustwording bij collega’s. Zo gingen ze al in 2017 voor het eerst met collega’s naar Auschwitz. Dat deden ze dit jaar nogmaals: een reis in samenwerking met de Anne Frankstichting. MdW: “Daardoor hebben we er vijftig ambassadeurs bijgekregen. Daar zagen ze hoe de vergelijking van de Shoa met de huidige situatie tussen Israël en Gaza kant noch wal raakt.” MT: “Kijk, je kunt van alles van de strijd in Gaza vinden, maar ga geen vergelijking maken met de Tweede Wereldoorlog. Dat gaat er bij ons niet in.”

Keppels

Voorlichting, met name aan de eigen collega’s, werd een speerpunt voor de mannen. De Weerd: “Veel jonge collega’s die binnenkomen, weten weinig van de Tweede Wereldoorlog, laat staan van de rol van de politie daarin. Wij geven die voorlichting. Zeker aan collega’s in Amsterdam-Zuid en Amstelveen. Zo weten ze waar het wantrouwen onder de Joodse gemeenschap tegen de politie vandaan komt en kunnen we handvatten aanreiken om daar goed mee om te gaan. Dankzij een initiatiefnota van Dilan Yesilgöz en Gert-Jan Segers konden we een voorlichtingsboekje maken en er is een voorlichtingsfilm gekomen hoe om te gaan met antisemitisme. We hebben daarbij veel medewerking gekregen van politiechef Martin Sitalsing, portefeuillehouder van ‘Politie voor iedereen’, die het voorwoord heeft geschreven. Hij heeft een mooie keppel van ons gekregen.”

Over keppels gesproken: we moeten het hebben over de discussie rond hoofddoekjes en keppels bij de politie. MT: “Degenen die dat hoofddoekje wilden, hebben de keppel erbij gesleept, terwijl wij daar nooit om hebben gevraagd. Die keppel werd gewoon als excuus gebruikt.”

MdW: “En stel dat ik met een keppel op in Amsterdam-West ga lopen, dan ben ik mijn leven toch niet meer zeker? Die keppel is in de discussie meegenomen, terwijl wij iets hadden van: laat ons erbuiten. We hebben het bij de leden van het Joods Politie Netwerk nagevraagd, maar daar was de houding: uniform is uniform, houd het neutraal. Niemand stond op het dragen van een keppel, niet de Joodse collega’s en de boa’s al helemaal niet. Er is gebruik, of zo je wilt misbruik van gemaakt.” 

MT: “Het voelt soms eenzaam, want je voelt niet altijd steun van je naaste collega’s. Het zou fijn zijn ook eens een arm om je schouder te voelen wanneer je ergens mee zit. Let wel, er gebeuren goede dingen, maar we moeten er hard voor werken. Het gaat niet altijd even gemakkelijk.”

Korte lijntjes

Wat hebben de mannen kunnen betekenen voor de banden tussen de Joodse gemeenschap en de politie? MdW: “Ik ben in 2012 benaderd door het politiebureau aan de Van Leijenberghlaan in Amsterdam-Buitenveldert, omdat die relatie daar nogal moeilijk was. Die is sindsdien zeer verbeterd. De gemeenschap weet ons nu te vinden. De lijntjes zijn kort.”

MT: “Je merkt dat er mensen zijn die zich aan ons vastklampen om gehoord te worden, die van ons wonderen verwachten, en dat kunnen we gewoon niet.”

MdW: “Je moet wel realistisch blijven. Maar als je je met een klacht over antisemitisme niet serieus bejegend voelt, meld dat dan bij ons, dan gaan wij daarover in overleg met bijvoorbeeld Willem Nijkerk van het Openbaar Ministerie. Maar die moet eerlijk kunnen zeggen: ‘Hier kan ik echt niets mee.’ Daarnaast zijn we binnen de gemeenschap zelf verantwoordelijk. Hoe vaak moeten wij niet zeggen: ‘Doe aangifte, laat het niet gebeuren.’”

MT: “Dat gaat al veel beter. Er wordt veel geleerd, dus alsjeblieft, blijf alles melden bij de politie. Feit is dat er mensen zijn die aangifte willen doen, terwijl er gewoon geen sprake is van antisemitisme. Wij kunnen alleen helpen binnen de kaders van de wet.”

MdW: “Zo is de kreet ‘From the river …’ in Duitsland wel strafbaar, maar hier nog niet.”

MT: “Omgekeerd komt ook voor: dat er duidelijk sprake is van antisemitisme en dat collega’s gewoon niet handelen. Zo was er een zaak in Ede. Een vrouw wilde geld inzamelen voor de IDF en kreeg het voor haar kiezen: bedreigingen, alles. In eerste instantie nam de politie in Ede die zaak niet serieus. Daar zijn wij ingedoken en hebben dat heel hoog opgespeeld. Uiteindelijk is dat goed afgehandeld. We weten dat onderzoek veel tijd vergt en soms wordt gekozen voor andere prioriteiten, maar het hoort bij de taak van de politie.”

Morele dilemma’s

Wat hebben de twee in de loop van hun carrière allemaal in het korps zien veranderen? 

MdW: “Veel. Toen wij begonnen, maakten we heel incidenteel gebruik van een computertje. Dat is nu wel anders. Daarnaast is alles veranderd met de komst van smartphones. Als je nu wilt ingrijpen in een situatie, staat er meteen een groep jongens omheen die alles filmen en online zetten. Dat maakt handelen moeilijker. En voor veel van onze eigenlijke taken is nu gewoon geen ruimte meer.”

‘Als je nu wilt ingrijpen, wordt alles gefilmd en online gezet’

MT: “Door de komst van de Nationale Politie is een en ander verbeterd, maar de verbondenheid met stad en wijk is minder geworden. En ik vind dat de beroepshouding, die vanzelfsprekend zou moeten zijn, in het gedrang komt. Vroeger begreep je als agent: je bent er voor iedereen. Voor alle burgers. Nu zien we dat het kennelijk onder druk van de vrijheid van meningsuiting en sociale media, steeds normaler wordt daarvan af te wijken. Ook binnen de organisatie. Collega’s manifesteren zich soms op sociale media, op een manier waaruit blijkt dat ze er niet meer voor iedereen willen zijn.”

MdW: “Kijk, als er een dreiging is bij een moskee en die moet bewaakt worden, dan doe je dat. Vanzelfsprekend en zonder aanzien des persoons.”

MT: “Er zijn collega’s die Joodse objecten of evenementen niet meer willen beschermen. Dan hebben ze het over ‘morele dilemma’s’ en ik zie de neiging ontstaan om daaraan toe te geven. Dat zou echt het begin van het einde betekenen. Daar maak ik me zorgen over.”

MdW: “We zien dat de leiding daarmee worstelt. Zeker nu, met het conflict in het Midden-Oosten, dreigen we af te drijven van waar we als collectief voor moeten staan. Daar moeten we het met elkaar over blijven hebben.”

MT: “Hoe kan ik een collega vertrouwen die eigenlijk soms ‘nee’ wil zeggen? Dat schuurt.”

MdW: “Daarom is er een expertisepoule waarin ook een Marokkaanse en een Palestijnse collega zitten. Soms is dat lastig, maar je moet er wel met elkaar uitkomen. En voorlichting blijft belangrijk. Een paar maanden geleden organiseerden we een voorlichtingsavond, omdat we merkten dat ook binnen de politie sprake was van polarisatie. Er kwamen toen na afloop veel mensen op ons af die we helemaal niet kenden en die allemaal wilden toetreden tot het Joods Politie Netwerk.”

Helemaal stoppen doen de twee nog niet. Ze zullen de komende tijd een vraagbaak blijven voor het duo dat hen opvolgt: Samuel van der Hoeven en Patricia Bakker. Daarnaast willen ze structureel reizen naar Auschwitz voor collega’s gaan organiseren. MdW: “Maar ook een bezoek aan Westerbork kan al veel verschil maken.”

De heren kruipen dus niet achter de geraniums. MdW: “Ik ga tijd doorbrengen met mijn kleinkinderen en ik word onder meer vrijwilliger bij het Joods Cultureel Kwartier.”

MT: “Ik ga me bezighouden met de Joodse historie van de omgeving waarin ik woon. Apeldoorn, Deventer, daar is zo veel moois te vinden.”