Voordat Auschwitz door de Russen werd bevrijd, probeerden de nazi’s alle sporen van de genocide uit te wissen. En dus moesten allen die nog in leven waren verdwijnen en begon, negen dagen voor de bevrijding van Auschwitz op 27 januari 1945, voor bijna zestigduizend gevangenen in de ijzige vrieskou de beruchte Dodenmars. Achtduizend gevangenen waren zo verzwakt dat de moffen ze al onder de categorie lijken hadden geplaatst. Hun bleef de Dodenmars bespaard en ze waren in feite al bevrijd voor de bevrijding.
Maar waren ze echt bevrijd? Drie van de overgebleven uitgemergelde skeletten waren nog bij machte enigszins te bewegen en zij besloten de kieren in de barakken te dichten om hun doodzieke lotgenoten te beschermen tegen de gierende tocht. En toen geschiedde er iets bijzonders. Er werd besloten de drie te bedanken voor hun inzet. Kruimeltjes werden verzameld en aan de weldoeners gegeven. Vanaf dat moment waren we pas echt bevrijd, verklaarde een van de drie later.
Diefstal gold in Auschwitz als normaal, maar later in Nederland helaas ook
We hebben allen gehoord van posttraumatische stressstoornis bij overlevenden die fysiek bevrijd waren, maar de oorlog hun hele leven meedroegen, ’s nachts gillend wakker werden en bij iedere douche de gaskamers zagen. Overlevenden werden ook vaak gekweld door schuldgevoelens. Als in Auschwitz naast een bijna stervende lotgenoot een stukje brood lag, nam een nog net iets meer levende medegevangene dat vaak weg, met misschien als gevolg … Stelen was helaas normaal. Vandaar de opmerking van een van de drie weldoeners: toen diefstal plaats maakte voor dankbaarheid, waren we pas echt bevrijd.
Op Bevrijdingsdag denk ik aan de heer Boas. Als jongen van zestien was hij moederziel alleen uit Auschwitz teruggekomen. Van niemand kreeg hij hulp. Opvang van overheidswege bestond niet en de uitkering voor vervolgingsslachtoffers begon pas in 1972. Hij was goudeerlijk, maar stelen om te overleven was zijn normaal geworden. Hij werd betrapt en door een ambtenaar voor het gerecht gesleept. Hij werd vrijgesproken, maar de pijn die hem was aangedaan, om voor de rechter te moeten verschijnen, is hem tot zijn dood bijgebleven.
Waar zijn alle bezittingen van mijn vermoorde familieleden? En de bezittingen van mijn ouders, die wel hebben overleefd? Diefstal gold in Auschwitz tot de bevrijding als normaal, maar in Nederland helaas ook na de bevrijding. De huidige restitutiegelden voel ik, speciaal op Bevrijdingsdag, als een pleister op een stinkende wond.
Foto: het Auschwitzmonument in het Wertheimpark, Amsterdam
Abonneer op het NIW
