Wie zich Liz Taylor alleen herinnert als de vrouw die acht keer trouwde, de diva van schandalen en verslavingen, doet haar tekort. Naast haar onmiskenbare acteertalent zette Taylor zich onvermoeibaar in voor Israël. En zij was de eerste grote ster die zich hard maakte voor aidsslachtoffers.
Datum: 6 april 1959. Plaats: de Israel synagoge in Hollywood. “Sjema Jisraëel, Hasjeem elohenoe, Hasjeem echad.” De vrouw die het gebed uitspreekt, is 26 jaar oud en sinds een paar maanden weduwe. Haar man Mike Todd – Avrom Hirsch Goldbogen, zoon van een orthodoxe rabbijn – is kortgeleden door een vliegtuigongeluk om het leven gekomen. Rabbijn Max Nussbaum, overlevende van de Holocaust uit Bukovina, begeleidt de beeldschone vrouw bij de plechtigheid.
Die vrouw is Elizabeth Taylor. Zij doet gioer. Haar Joodse naam wordt Elisheba Rachel. Van haar gioer is een unieke audio-opname van twee minuten bewaard gebleven. Bezoekers van de tentoonstelling Becoming Jewish in het Joods Museum in New York kunnen in 2015 Taylors stem horen. In die expositie spelen Marilyn Monroe en zij de hoofdrol. De twee vrouwen kenden elkaar. Monroe zou volgens haar biograaf Charles Casillo regelmatig voor advies bij Taylor hebben aangeklopt. “Wat ze ook over me schrijven, Marilyn, ik ontken niets. Ik bevestig niets. Ik blijf gewoon glimlachen en loop door. Doe jij hetzelfde,” zou ze haar collega-diva hebben geadviseerd.
In ieder geval is duidelijk dat haar keuze Joods uit te komen, niets te maken heeft met het feit dat Taylors een jaar daarvoor overleden man Joods was. Al lang heeft de actrice de wens Joods te worden en hoewel sommigen haar keuze beschimpen, is deze stap voor Liz bloedserieus. Ze zal altijd een actief Joods leven blijven leiden en gepassioneerd zioniste worden. Aan biografe Kitty Kelly vertelde Taylor: “Ik heb me altijd aangetrokken gevoeld tot het Joodse erfgoed. Ik denk dat ik me vereenzelvigde met hun positie van underdog.” Ook haar huwelijk na Todd, met de eveneens Joodse zanger Eddie Fisher, heeft met deze essentiële beslissing niets uitstaande. “Mijn jodendom heeft niets van doen met mijn huwelijk met Mike of dat met Eddie, allebei Joods. Het is iets wat ik al heel lang wilde doen,” vertelt de actrice. Voor Fisher doet ze het zeker niet: hem is het om het even. Hij verlaat de niet-Joodse American sweetheart Debbie Reynolds voor Taylor.
Femme fatale
Het huwelijk met Fisher vindt plaats in de Beth Sholomsynagoge in Las Vegas in 1959 en is een van de schandalen uit het leven van Elizabeth Taylor. Er zijn er vele. Het Amerikaanse volk spreekt schande van Liz’ liefdesleven, terwijl het er tegelijkertijd van smult. Fisher is nog met Reynolds getrouwd als hij een affaire met Taylor begint. Het romantische sprookje van het perfecte huwelijk tussen Reynolds en Fisher, waar het Amerikaanse volk graag in gelooft, wordt daarmee wreed verstoord. Fisher was een van de beste vrienden van Mike Todd en Elizabeth zoekt troost bij hem na het noodlottige ongeluk van haar – dan al derde – man. Eddie wordt nummer vier. Het ene moment is ze nog de treurende weduwe, nog geen paar maanden later is ze de femme fatale. De roddelpers tikt de vingers blauw.
Haar liefdesleven zal de showbizjournalistiek voor altijd veranderen
Het is Taylors liefdesleven dat de showbizjournalistiek voor altijd zal veranderen. Lopen die journalisten tot dan vooral aan de leidraad van de grote filmmagnaten die het imago voor hun sterren hebben uitgetekend, het privéleven van Elizabeth verandert dat. Het zijn haar persoonlijke hoogte- en dieptepunten die voor het eerst uitgebreid door de pers worden uitgemeten, waarna de journalistieke grenzen voorgoed zijn verlegd.
Volwassen
Al heel jong komt Elizabeth Rosemond Taylor in de spotlights te staan. Als kindsterretje wordt ze op elfjarige leeftijd beroemd door haar rol in de film National velvet. Na Liz’ geboorte in 1932 besluiten haar ouders in 1939 vanwege de op handen zijnde oorlog vanuit Londen terug te keren naar hun geboorteland, de Verenigde Staten. Het echtpaar verkeert in Londen in de rijkere sociale kringen en om in die klasse aan de Amerikaanse westkust weer in te burgeren, lijkt het moeder een goed idee haar beeldschone dochter carrière te laten maken in de filmindustrie. In National velvet (1944), met onder anderen Mickey Rooney en Angela Lansbury, speelt Elizabeth een paardenmeisje dat voor een belangrijke race in het geheim een jockey vervangt en natuurlijk wint. Het wordt een kaskraker en Taylors naam is gemaakt.
Dat eerste succes zal haar wel een leven lang helse pijnen opleveren. Tijdens de opnamen valt ze van een paard. Ze breekt daarbij haar rug, maar die diagnose volgt pas jaren later. Ze zal er een van haar verslavingen aan over houden: die aan pijnstillers.
Niet iedereen is overigens van Taylor als kindsterretje gecharmeerd. Al heel jong heeft ze een volwassen uitstraling, een heel andere dan populaire filmkinderen als Shirley Temple of Judy Garland. Liz heeft met haar zwarte haren en bijna violetkleurige ogen al jong sexappeal. Ze speelt al snel volwassener rollen dan waarvoor ze qua leeftijd in aanmerking zou komen. Sommigen zien haar erotische uitstraling als ordinair. Taylor weet dat en maakt er grapjes over: “Ik weet dat je me vulgair vindt, maar zou je me graag anders willen zien?”
Moordend regime
Haar schoonheid is naast een van haar grootste pluspunten ook een vloek. Al heel jong zwermen mannen om haar heen. Filmmagnaat Howard Hughes bijvoorbeeld. Hij biedt haar ouders een miljoen dollar als zij Liz met hem laten trouwen, maar de filmster weigert, hoewel ze zo snel mogelijk het ouderlijk huis wil verlaten. Ze mag dan grote successen op het witte doek vieren, het regime dat zij moet volgen is moordend. Overdag naar school en daarna filmopnamen, vervolgens ballet- en toneellessen en laat in de avond de tekst instuderen voor opnamen de volgende dag. Bovendien zijn haar ouders streng gelovig en eist haar moeder een ijzeren discipline.
Taylor wil dat bewind ontvluchten. En dat doet ze. Op 18-jarige leeftijd trouwt ze met Conrad Hilton jr.. Het zal het eerste van acht huwelijken zijn. Haar studio, Metro-Goldwyn-Mayer, maakt van de bruiloft een circus dat breed wordt uitgemeten in de pers. Maar al snel blijkt de erfgenaam van het Hiltonimperium losse handjes te hebben. Conrad vernedert zijn vrouw en al een jaar na de bruiloft, in 1951, wordt het huwelijk op grond van geestelijke mishandeling ontbonden.
Lovende kritieken
In de jaren vijftig rijst Taylors ster op het silver screen tot grote hoogten. Haar ogen worden wereldberoemd, hoewel ze haar schoonheid zelf graag relativeert: “Wat ik ’s ochtend alleen maar zie als ik in de spiegel kijk, is een gezicht dat gewassen moet worden,” zegt ze daarover. Hoewel de filmster geen officiële acteeropleiding heeft gevolgd, blijkt ze wel degelijk over talent te beschikken. Soms heeft Taylor het gevoel niets anders dan zichzelf te hoeven spelen, maar als ze bewuster serieuzere rollen kiest, zet ze ook die overtuigend neer.
‘Ik heb geen kort lontje, ik reageer nu eenmaal snel op bullshit’
Meer dan eens zijn de gevreesde critici van de New York Times lovend over haar acteerprestaties en met haar beeldschone uiterlijk vult ze vaak genoeg de bioscoop en de kassa’s. Zoals in Giant (1956), waarin ze schittert naast James Dean en Rock Hudson, die een dierbare vriend zal worden. Meerdere keren botst ze met regisseur George Stevens: “Ik heb geen kort lontje, ik reageer nu eenmaal snel op bullshit.” James Dean verongelukt aan het eind van de opnamen, maar de film wordt een doorslaand succes.
Een jaar later levert haar rol in Raintree County haar de eerste van in totaal vijf Oscarnominaties op. Voor haar vertolkingen van hysterische alcoholistes in Butterfield 8 (1961) en Who’s afraid of Virginia Woolf (1967) ontvangt ze het felbegeerde beeldje. In die laatste film staat ze tegenover de man wiens naam voor altijd aan de hare verbonden zal zijn: Richard Burton. Op het witte doek lijkt de relatie net zo stormachtig als in werkelijkheid. “Ik denk dat ruzie maken, een compleet onredelijke, belachelijke ruzie, een van de beste oefeningen is in het huwelijkse samenleven,” zegt ze.
Fictie en werkelijkheid lijken bij Burton en Taylor vaker door elkaar te lopen. Ze trouwen zelfs twee keer. De eerste keer in 1964. Het huwelijk strandt tien jaar later, maar het jaar daarop, in 1975, trouwen ze opnieuw om in 1976 weer te scheiden.
Geboycot
Taylor en Burton ontmoeten elkaar bij de opnamen van Cleopatra in 1963, tot dan toe de duurste filmproductie ooit. Elizabeth is dan nog getrouwd met Eddie Fisher, maar er is geen houden aan. De passie tussen haar en Richard Burton, die Marcus Antonius speelt, spat van het doek. Ze vormen een legendarisch acteursechtpaar; alleen Angelina Jolie en Brad Pitt zullen decennia later in de buurt komen.
De opnamen van Cleopatra vinden plaats in Rome. Het was de bedoeling dat de crew in Egypte zou draaien, maar de Egyptische autoriteiten weigeren toestemming. De reden: Elizabeth staat dan al bekend als fel voorstander van de Joodse staat. Zo heeft ze voor honderdduizend dollar Israëlische obligaties gekocht. Ook verbiedt Egypte in eerste instantie de vertoning van de spektakelfilm om dezelfde reden. Totdat de autoriteiten stiekem toch de film bekijken en beseffen dat het eigenlijk uitstekende reclame voor het land is. In andere Arabische landen, zoals de Verenigde Arabische Emiraten worden overigens jarenlang films met Taylor in de hoofdrol geboycot. Zelf haalt ze daar haar schouders over op: ze lacht zich rot op weg naar de bank. Als eerste actrice ontvangt ze het astronomische bedrag van één miljoen dollar voor haar vertolking van Cleopatra, aangevuld met tien procent van de winst. “Als iemand dom genoeg is me een miljoen te bieden voor een film, ben ik zeker niet te dom om dat te weigeren.”
Gijzelaarsruil
Taylor neemt Burton in 1975 mee naar Israël en hoopt daar voor de tweede keer met hem te kunnen trouwen.
Taylor wil in Israël met Burton trouwen, maar ze vinden geen rabbijn
Dat lukt niet, omdat er geen rabbijn is die het huwelijk wil inzegenen. Burton is immers niet Joods. Tijdens dat bezoek verblijft het stel in het King David Hotel in Jeruzalem, waar ook de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Henry Kissinger logeert.
De filmdiva zal zich regelmatig met de Amerikaanse politiek bemoeien. Na haar tweede scheiding van Burton bezoekt Taylor in 1976 met haar zesde man, senator John Warner, Israël opnieuw. Het huwelijk is geen lang leven beschoren. Taylor verveelt zich dood in Washington als vrouw van een politicus.
In hetzelfde jaar wordt een toestel van Air France gekaapt.
Taylor biedt aan zichzelf te ruilen voor de 106 gijzelaars
Dat luidt de spectaculaire bevrijding in van de Joodse passagiers uit het toestel op het vliegveld van Entebbe, Oeganda. Weinigen weten dat Taylor de Israëlische autoriteiten nog voor de militaire interventie aanbiedt zichzelf te ruilen voor de 106 gegijzelden.
Taylors aanbod wordt jarenlang stilgehouden, ook als in hetzelfde jaar nog de film Victory at Entebbe uitkomt. Daarin speelt zij een rolletje naast onder anderen Anthony Hopkins, Burt Lancaster, Kirk Douglas en Richard Dreyfuss. En de actrice onderneemt meer voor de Joodse staat. Ze zamelt een kleine miljoen dollar voor het land in en in 1982 gaat ze zelfs op een tiendaagse vredesmissie door het Midden-Oosten: “Ik wil een teken van echte vriendschap geven tussen mijzelf en het Amerikaanse volk, en hoop op vrede tussen Israël en Jordanië,” vertelt ze op een persconferentie. Taylor bezoekt gewonde soldaten in het ziekenhuis en ontmoet Menachem Begin, Ariel Sharon en de Libanese president Amin Gemayel in Beiroet. Jaren daarvoor al, in 1967, zegt ze een lang voorbereid bezoek aan Moskou af, omdat de Sovjet-Unie zich in de Zesdaagse Oorlog tegen Israël keert. En in 1975 ondertekent de filmster een open brief die protesteert tegen een antizionistische resolutie in de VN.
Heruitvinden
Als haar acteercarrière ten einde loopt, vindt Elizabeth Taylor zichzelf opnieuw uit. Ze bespreekt openlijk de problemen die ze moet overwinnen. Zo is ze de eerste beroemdheid die en plein public toegeeft alcoholiste te zijn en maakt er geen geheim van dat ze zich laat opnemen in de Betty Fordkliniek, waar ze meer dan eens zal terugkeren. Omdat de rollen voor oudere actrices niet voor het oprapen liggen, besluit ze zich te concentreren op nieuwe uitdagingen. Na haar scheiding van John Warner laat ze de liefde een kleine tien jaar links liggen en focust ze zich op andere zaken. Het ‘merk’ Elizabeth Taylor is een synoniem van glamour. Haar verzameling juwelen – vele zijn geschonken door Richard Burton – is wereldberoemd. “Het is niet het hebben, het is het krijgen,” zegt ze over haar sieraden. Een knots van een diamant wordt zelfs naar het stel genoemd. “Hoe kan geld de wortel van alle kwaad zijn als winkelen het medicijn is tegen alle vormen van verdriet?” is een van haar beroemde uitspraken.
Als liefhebster van luxeartikelen stort Taylor zich met Elizabeth Arden op de parfumindustrie. En met succes. In totaal introduceert ze onder haar naam elf geuren, twee daarvan worden een doorslaand succes: Passion en White Diamonds. Ze bemoeit zich persoonlijk met de ontwikkeling van de aroma’s. Er wordt gezegd dat Taylor aan haar parfums meer heeft verdiend dan aan al haar films tezamen.
Daarnaast werpt de diva zich op als belangrijke voorvechtster van homo-emancipatie: “Degenen die tegen het homohuwelijk zijn, zeggen dat een huwelijk alleen kan bestaan tussen een man en een vrouw. Mijn hemel … ik weet als geen ander dat dat niet altijd werkt.”
Afkicken
De jaren tachtig worden getekend door de aidsepidemie. Lang doen Hollywood en de Amerikaanse autoriteiten alsof er niets aan de hand is. Mannen sterven in stilte en eenzaamheid, vooral omdat niet duidelijk is waaraan ze daadwerkelijk overlijden. De angst voor besmetting is groot. De eerste beroemdheid die toegeeft aan aids te lijden, is Taylors goede vriend Rock Hudson. Hij maakt het een paar dagen voor zijn overlijden bekend.
Hollywood is in shock, de wereld is verbijsterd, maar Taylor klimt op de barricaden. De actrice neemt contact op met de Joodse immunoloog Michael Gottlieb, die het hiv-virus ontdekte. Samen richten ze de National Aids Research Foundation op; in 1991 ziet ook de Elizabeth Taylor Aids Foundation het levenslicht. Taylor bekritiseert openlijk de Amerikaanse presidenten George Bush sr. en Bill Clinton, omdat ze de ziekte negeren en geen of te weinig financiële middelen ter beschikking stellen voor onderzoek.
In datzelfde jaar moet Taylor zich andermaal op laten nemen in een afkickkliniek. Daar ontmoet ze haar zevende en laatste man: Larry Fortensky. Iedereen lacht Liz uit. Wat moet ze met deze bouwvakker? Maar de liefde duurt tot wel 1996, als het stel gaat scheiden – en zelfs tot lang daarna. Ze blijft tot haar dood contact met hem houden en laat Fortensky zelfs een kleine miljoen dollar na als zij in 2011 overlijdt. Elizabeth Taylor zal herinnerd worden als een mannenverslindster, want ze trouwt acht keer, twee keer met dezelfde man. Ze weet dat ze dat imago heeft. Gevraagd of dat beeld haar dwars zit, antwoordt ze: “Ik heb alleen met mannen het bed gedeeld met wie ik getrouwd was. Hoeveel vrouwen kunnen dat zeggen?”
____________________
Gadot in de huid van Taylor
Van Cleopatra is momenteel een remake in de maak die in de loop van dit jaar zou moeten uitkomen. In de hoofdrol: Gal Gadot. Ook nu zijn er protesten: een Joodse, Israëlische actrice die een Egyptische speelt? Schande! Voor het gemak wordt maar even vergeten dat de dynastie waartoe de laatste farao behoorde van Macedonische afkomst was. Maar of Gadot de legendarische status zal bereiken die Elizabeth Taylor dankzij die rol te beurt viel, mag vooraf ernstig betwijfeld worden.
____________________
Geen geheim
Dame Elizabeth Rosemond Taylor, Elisheba Rachel, blijft haar hele leven met gezondheidsproblemen kampen. Ze zweeft vanwege een ernstige longontsteking (ze is een zware roker) op het randje van de dood, ze is verslaafd aan pijnstillers en alcohol. Haar hele leven lijdt de filmster aan rugpijnen en ze overwint huidkanker.
‘Je vecht. Je huilt. Je vloekt. Dan ga je weer over tot de orde van de dag’
Meer dan eens lijdt ze aan een gebroken hart. De publieke opinie over haar was meer dan eens uiterst negatief. Zelf zegt ze: “Doe het gewoon. Je dwingt jezelf weer op te staan. Je dwingt jezelf de ene voet weer voor de andere te zetten, en verdomme, je weigert het je naar de strot te laten vliegen. Je vecht. Je huilt. Je vloekt. Dan ga je weer over tot de orde van de dag. Zo heb ik het gedaan. Er is geen andere weg.”
En de wereld smult van al die hoogte- en dieptepunten. Taylor maakt er geen geheim van: “Ik heb altijd erkend dat ik door mijn passies wordt geregeerd. Ik ben blij dat ik mijn emoties nooit heb beteugeld. Het verschrikkelijkste wat ons kan overkomen, is apathisch zijn.” Uiteindelijk overlijdt de diva op 79-jarige leeftijd aan hartproblemen. Ze laat haar vier kinderen een gigantisch imperium van honderden miljoenen na en ook aidsfondsen bedeelt ze miljoenen toe. Hoewel Taylor groots en meeslepend heeft geleefd, is haar afscheid bescheiden. Geheel volgens de traditie wordt ze de dag na haar overlijden begraven op de Joodse begraafplaats Forest Lawn Memorial Park in de Hollywood Hills. Er zijn maar veertig mensen bij aanwezig. En de teraardebestelling begint, zoals haar testament beschrijft, geheel volgens haar gewoonte vijftien minuten te laat.
Deze serie is mede mogelijk gemaakt door Maror
