‘Vijftig jaar van beschimping, leugens, vernederingen en ontkenningen door de Duitse regering en de Beierse autoriteiten in het bijzonder, zijn voor ons meer dan genoeg.’ Het is een zin uit een woedende brief waarmee de nabestaanden van het bloedbad tijdens de Olympische Spelen in 1972 de Beierse premier Markus Söder lieten weten de herdenking, vijftig jaar na dato, te boycotten.
Dat is een blamage voor gastheer Söder en voor Duitsland, dat schoon schip leek te willen maken met de enorme blunders die de Duitse overheid destijds heeft gemaakt. Duitsland had zelfs een vliegtuig gecharterd waarop het Olympische beeldmerk en de tekst ‘München 1972-2022’ waren aangebracht en waarmee de nabestaanden naar München zouden vliegen. Maar die bedanken nu voor de eer. Zij vinden de schadevergoeding die Berlijn voor zijn rol in het debacle aanbiedt, beledigend laag en zijn woedend omdat ze voelen dat ze niet serieus genomen worden. Ook de Israëlische president Isaac Herzog, die begin september de hoofdstad bezoekt en onder meer het Duitse parlement zal toespreken, heeft laten weten niet op de uitnodiging voor de herdenking in te gaan.
Tegelijkertijd wordt Berlijn ervan beschuldigd een zeer onaangename affaire al die jaren in de doofpot te hebben gestopt. Er ligt inmiddels bewijs dat West-Duitsland in overleg met aan de terroristen verwante groepen, kort na de aanslag een vliegtuigkaping fingeerde, zodat de drie nog in leven zijnde en gevangengenomen terroristen van de terreurbeweging Zwarte September, verantwoordelijk voor het bloedbad, Duitsland konden verlaten.
De Nederlandse Ankie Spitzer – ook bekend als correspondente Ankie Rechess – was in 1972 getrouwd met een van de slachtoffers, schermcoach Andre Spitzer. Sinds de moord op haar man en zijn tien lotgenoten vormt Spitzer met een andere weduwe, Ilana Romano, het aanspreekpunt voor de directe nabestaanden van de gedode olympiërs, ouders, vrouwen en kinderen, van wie er nog 23 in leven zijn. Alle nabestaanden tekenden een woedende brief die op 11 augustus naar de Beierse premier Markus Söder werd gestuurd, gastheer van de groots aangekondigde herdenking op 5 september. ‘Er is een limiet aan hoeveel aperte leugens wij van de Duitse regering kunnen verdragen,’ schrijven zij.
Belediging
Directe aanleiding voor de boycot is het recente aanbod van een schadevergoeding dat Berlijn deed. Vijf miljoen euro, een luttel bedrag, dat verdeeld zou moeten worden onder alle nog levende nabestaanden. Daarmee kunnen zij nauwelijks hun advocatenkosten en onkosten betalen, na vier jaar nieuw onderzoek, reizen en procederen. Onderzoek dat vijftig jaar lang niet kon plaatsvinden, volgens de Duitsers wegens verjaring en stukken die in gesloten archieven lagen en pas na 2047 mochten worden prijsgegeven. Onderzoek dat is tegengewerkt door zowel de federale als de Beierse overheden.
Berlijn regelde na die toezeggingen vervolgens de reis voor de herdenking, maar maakte daarna pas bekend dat er slechts een schamel, niet in verhouding staand bedrag uitgekeerd zou worden. “Ankie, dit is niet eens een grap, maar een belediging,” beaamde de Israëlische president Herzog, die meteen aankondigde ook bij de herdenking weg te blijven.
Humanitaire geste
Is er dan nooit iets uitgekeerd? Jawel. Zo werd een cheque meegestuurd met het vliegtuig dat in 1972 de lichamen van de terreurslachtoffers terugvloog naar Israël. Het Israëlische Mageen David Adom ontving van het West-Duitse Rode Kruis die cheque van 1 miljoen dollar, dat over alle directe nabestaanden mocht worden verdeeld. Dat waren er toen 34. Het mocht geen schadevergoeding heten, maar werd een ‘humanitaire geste’ genoemd. Daar konden dan bijvoorbeeld de begrafenissen van de elf slachtoffers van betaald worden.
Het minimale bedrag zou verdeeld moeten worden onder alle nabestaanden
Spitzer bleef als journaliste vanaf het moment van de aanslag graven naar de waarheid over wat daadwerkelijk was gebeurd; hoe het zo verschrikkelijk kon aflopen. Zij wilde in archieven duiken waarvan eerst het bestaan werd ontkend, maar die, toen duidelijk werd dat ze er wel degelijk waren, alsnog gesloten bleven. Een deel kwam in 1992 aan het licht via medewerkers van de archieven die in gewetensnood zaten, een ander deel in 2012, maar duizenden documenten blijven tot 2047 gesloten.
“De eerste decennia erna hadden de ambtenaren met wie wij te maken kregen, hun voeten in een bruin verleden, en daarmee zeg ik het netjes,” aldus Spitzer. “De laatste tien jaar zijn er mensen die anders denken en de zaak willen oplossen, ook president Steinmeier, maar we blijven tegen muren oplopen. Wij zijn geen geldwolven. Ik ben 76, ik heb geen behoefte aan een diamanten ring. Maar veertien wezen hebben hun hele leven in de schaduw van München geleefd. Ik wil dat zij kunnen ademen. Het hoeft niet over 10 miljoen euro per persoon te gaan. Maar ook niet, na vijftig jaar strijd, over twee ton.”
Opening van de archieven is nodig om de schimmige deal aan het licht te brengen
De Libiëconnectie
Sinds 2018 verricht onder meer advocatenkantoor Knoops speurwerk in archieven van landen buiten Duitsland, waaronder de Amerikaanse Library of Congress. Daarmee werd ontdekt dat de terroristen destijds hun aanslag konden financieren met geld dat afkomstig was van de Libische dictator Moamar Gadaffi. Ook zou Zwarte September zijn actie in Libië hebben kunnen voorbereiden. Vandaar de vergelijking die het advocatenkantoor maakt met schadevergoedingen na aanslagen waarvan de Libische connectie duidelijk bewezen is. De nabestaanden van de Lockerbieslachtoffers kregen gemiddeld 10 miljoen euro, aan de nabestaanden van de aanslag op de Oost-Berlijnse discotheek La Belle in 1986 werd 1 tot 3,5 miljoen uitgekeerd uit bankrekeningen van Gadaffi. Er zijn nog altijd Gadaffitegoeden van miljarden euro’s bevroren, onder meer bij een bank in Duitsland. Maar dat land weigerde in te gaan op het verzoek van de advocaten om de Sanctiecommissie van de VN te vragen een deel te ontdooien om daarmee de schadevergoeding te betalen.
Ook zou er bewijs liggen dat de toenmalige Duitse minister van Binnenlandse Zaken, Hans Dietrich Genscher, voor de Spelen in 1972 informatie had binnengekregen over een ophanden zijnde terreuractie tegen de Israëli’s tijdens het sportevenement. De Duitse geheime dienst kreeg drie weken voor de aanslag een tip dat een ‘incident’ verwacht werd, maar de organisatie van de Spelen wilde niet te veel beveiliging. Er werd een lijst opgesteld van denkbare scenario’s, waaronder een gijzeling van Israëlische atleten, maar uiteindelijk werd op geen enkel van deze rampscenario’s door de Duitse overheid getraind of geanticipeerd.
Daarnaast blijkt volgens Spitzer en haar advocaten dat naast het al bekende gigantische falen van de Duitse autoriteiten voor en tijdens het bloedbad, de Duitsers het daarna op een akkoordje gooiden om een paar weken na de aanslag, via een in scène gezette kaping de drie nog levende terroristen – vijf waren al op het vliegveld gedood – zo snel mogelijk het land uit te krijgen. Advocatenkantoor Knoops, dat zich de afgelopen vier jaar pro bono in de zaak heeft vastgebeten, zegt daarvan bewijs in handen te hebben. Drie overgebleven terroristen, Adnan en Jamal El Gashey en Mohamed Safady, zaten in hun Duitse cel om berecht te worden, maar hadden al een tas met kleding klaarstaan voor het geval zij zouden worden vrijgelaten.
Een Duitse Boeing 727 steeg op in Damascus zonder één passagier
Een Münchense politiechef schreef in een brief dat actie ondernomen werd om de terroristen ‘versneld te deporteren’ in plaats van te berechten. ‘Komt het vooruit?’ luidde een cryptisch telegram, verzonden vanuit de Duitse ambassade in Tripoli, twee weken voor de ‘kaping’.
Negen miljoen dollar
Op 29 oktober 1972 ‘kaapten’ collega-terroristen van de PFLP vlucht 615 van Lufthansa die vertrok uit Damascus in Syrië. Een West-Duitse Boeing 727 steeg op zonder één passagier. Tijdens een tussenstop in Beiroet kwamen de kapers aan boord. Ze waren bijna de enige passagiers in het vliegtuig, naast één Spaanse journalist die verslag deed van de gebeurtenissen. De vlucht landde in Zagreb, toen nog in Joegoslavië. De drie Zwarte Septemberterroristen werden per privéjet vanuit Duitsland naar Zagreb gevlogen en vervolgens met het gekaapte vliegtuig afgeleverd in de Libische hoofdstad Tripoli. De Duitse regering betaalde negen miljoen dollar bij wijze van losgeld, om zogenaamd gegijzelde passagiers en de bemanning vrij te krijgen.
Het meesterbrein achter de olympische aanslag, Abu Daoud, beweerde al in 1999 dat Duitsland zijn terroristische collega George Habash van de PFLP, benaderd had om zo’n kaping te faciliteren. Jamal El Gashey liet iets soortgelijks doorschemeren.
En oprichter Ulrich Wegener van de Duitse antiterreureenheid GSG 9, opgericht naar aanleiding van het drama, gelooft dat eveneens, volgens de documentaire One Day In September.
Daarnaast blijkt uit archiefmateriaal dat in 2012 werd ontdekt dat de leden van terreurgroep Zwarte September in München hulp en wapens hadden gekregen van twee Duitse neonazi’s.
Alexander en Carry Knoops hebben intussen met hun team twee verklaringen van experts ingediend bij de Israëlische en Duitse overheid, waarmee ze aantonen dat de aanslag op 5 september 1972 een internationale terroristische aanslag was en niet slechts een nationaal debacle in Duitsland. Daarom moet de financiële compensatie voor de families volgens internationale standaarden worden vastgesteld en niet op grond van Duitse maatstaven. Alexander en Carry Knoops wisten in 2021 de zaak over de aansprakelijkheid van Duitsland te heropenen.
Betreuren zonder betalen
De Duitse regering betreurt volgens een woordvoerder de aangekondigde boycot van de herdenking op 5 september door de nabestaanden. Aangezien onderhandelingen tussen Berlijn en het kantoor Knoops nog voortduren, rept de Duitse overheid met geen woord van een hogere schadevergoeding. Bovendien moet gewacht worden op het document waarmee de autoriteiten in Berlijn de dodelijke fouten van politie en veiligheidsdiensten, of eventuele betrokkenheid bij de kaping van LH 615 en de vrijlating van de terroristen wil erkennen.
De zaak heeft inmiddels de aandacht van de Duitse pers. Ook de New York Times en CNN werken aan dit verhaal. De Duitse president Steinmeier overweegt naar Israël te vliegen voor overleg met Ankie Spitzer en Ilana Romano.
Afgelopen maandag won het Israëlische marathonteam goud op het EK atletiek in München. De Israëlische ambassadeur in Duitsland, Ron Prosor, verklaarde: “Het is ontroerend het Israelische volkslied te horen bij een sportwedstrijd in München. De marathonlopers hebben laten zien dat uithoudingsvermogen en hard werken tot succes leiden. Zo moet ook de lange strijd om erkenning voor de slachtoffers van München 1972 eindelijk tot een resultaat leiden.”
Heeft u dit artikel met plezier gelezen? Met een abonnement op het NIW krijgt u toegang tot columns, opinies, analyses, nieuws – en achtergrondverhalen. Kies hier wat het beste bij u past.
Abonneer op het NIW
