Ontluisterend

De Grammy Awards zijn weer in aantocht. De ‘Oscars van de muziekwereld’ worden traditioneel uitgereikt tijdens een spetterende show, zoals alleen Amerikanen dat kunnen. In het verleden zijn er tal van Joodse winnaars geweest, ik noem een Vladimir Horowitz, Leonard Bernstein, Paul Simon, Bob Dylan en Barbra Streisand.

En dan mis ik er nog een heleboel. Ook dit jaar zijn er weer Joodse nominaties, maar eentje steekt er met kop en schouders bovenuit. In de categorie wereldmuziek is de verzamelplaat Yiddish Glory, The Lost Songs of World War II een kanshebber. Ik vind dat trouwens een rare term, wereldmuziek. Wat heeft muziek uit Brazilië te maken met Japanse muziek of muziek uit de Goelag? Als u het antwoord weet, hoor ik het graag. Maar goed, terug naar Yiddish Glory. Het verhaal achter deze verzamelaar is op zijn zachtst gezegd bijzonder te noemen.

Anna Shternshis, directeur van een onderzoeksinstituut voor Joodse cultuur aan de Universiteit van Toronto, deed aan het begin van het millennium onderzoek in de Nationale Bibliotheek van Kiev. Bij toeval stuitte ze op een bibliothecaris die vertelde over een stoffige oude doos met Jiddische liedteksten – elk goed verhaal begint óf met een lijk, óf met een stoffige oude doos. “De meeste papieren waren nauwelijks leesbaar, maar wat me opviel was dat ik geen van die liedjes kende”, vertelde Shternshis aan NRC Handelsblad. “Deze liederen zijn niet geschreven door professionals, maar door gewone mensen in getto’s en concentratiekampen. Het zijn documenten uit hun laatste dagen, waar we heel weinig informatie over hebben.”

Wat Anna Shternshis onder ogen kreeg was een verloren gewaande collectie van de etnomusicoloog Moisei Beregovsky, die onderzoek deed naar Joodse muziek. Het is de moeite waard om uit te wijden over het levensverhaal van Beregovsky, maar daarvoor is deze column te kort. Dus ik laat dat speurwerk graag aan u over. De liedjes in de verzameling gaan over massaslachtingen, over deportaties, over concentratiekampen en over haat. Het is een ontluisterend geheel. Voor Yiddish Glory zijn de liedjes op muziek gezet door muzikant en slavist Psoy Korolenko. In de meeste gevallen was er namelijk geen melodie of arrangement, louter tekst. Het resultaat is fenomenaal. Ze geven een inkijkje in de hopeloze situatie van destijds. In Babi Yar – inderdaad vernoemd naar de gruwelijke slachtingen daar – horen we Korolenko zingen: “Oh, het bloed gutste van alle kanten.” Door zijn melancholische viool doet het wel heel veel pijn.

Het bijzondere aan dit soort collecties is dat ze je heel snel deelgenoot maken van de emotie van de schrijver, net als Harry Smiths Anthology of American Folk Music dat op zijn manier deed. Misschien nog wel meer dan dagboeken kunnen liedjes je de rauwe emotie laten voelen. Het is te hopen dat Yiddish Glory, The Lost Songs of World War II op 10 februari, als de Grammy Awards worden uitgereikt in Los Angeles, in de winnende envelop zit.