Staat Israël alleen? Niet per se

Het is een opvallende paradox. Juist nu Israël door de oorlog in Gaza meer geïsoleerd lijkt dan ooit, lijken diplomatieke betrekkingen met twee erfvijanden dichterbij dan op enig moment in de geschiedenis. Terwijl historische bondgenoten Franrijk en het Verenigd Koninkrijk zich afkeren, wordt openlijk gespeculeerd over het uitbreiden van de Abrahamakkoorden met twee buurstaten: Libanon en Syrië.

Laten we eerst naar Europa kijken. Daar is de stemming nooit eerder zo anti-Israëlisch geweest. Onder druk van linkse en islamitische kiezers – die laatste vormen een snel groeiend en dus steeds machtiger blok – wordt met name in Londen en Parijs een steeds antizionistischere koers gevaren. Emmanuel Macron schermt al maanden met het dreigement een Palestijnse staat te erkennen. De Amerikaanse onlinekrant Politico meldt dat de Franse president onder Europese bondgenoten – vooral het Verenigd Koninkrijk, Nederland en België  – lobbyt voor zo’n erkenning.

Deze stap wordt gevoed door interne Franse overwegingen. Macron vreest dat zijn centristische aanhang wordt opgeslokt door de links-populistische, pro-islamitische en dus anti-Israëlische coalitie van Jean-Luc Mélenchon. Daarnaast zitten er enorme risico’s aan erkenning van ‘Palestina’. Als dat zonder voorwaarden gebeurt, wordt elke neiging tot compromisbereidheid aan Palestijnse zijde ondermijnd. Niet voor niets was het idee altijd dat zo’n erkenning het eindpunt van een breder vredesproces moest worden. 

Dreigement

Bovendien zal erkenning in de praktijk geen verschil maken, omdat de grotere problemen er niet door worden opgelost. Dat zijn naast de oorlog in Gaza en de invloed van Hamas op de Palestijnse samenleving: de status van Jeruzalem, de Palestijnse eis van ‘terugkeer’ naar Israëlisch gebied binnen de bestandslijn van 1949, de financiële steun van Ramallah aan terroristen en ten slotte het Israëlische nederzettingenbeleid. Hoewel Europese frustratie met de compromisloze regering van Benjamin Netanyahu begrijpelijk is – Jeruzalem heeft net besloten 22 nieuwe en volgens internationaal recht illegale nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever te bouwen – dreigt eenzijdige erkenning van een Palestijnse staat vooral averechts te werken. 

Dat blijkt al uit het dreigement van de regering-Netanyahu de Westoever te annexeren na zo’n erkenning. Een onzalig plan, dat de Joodse staat zijn laatste bondgenoten in Washington kan kosten en de op dit moment onterechte bewering dat Israël een apartheidsstaat is, zal versterken. Vooralsnog is het Witte Huis mordicus tegen de erkenning van ‘Palestina’. De nieuwe Amerikaanse ambassadeur in Israël Mike Huckabee stelde dan ook sarcastisch voor die Palestijnse staat aan de Rivièra te vestigen. 

In de EU zijn Spanje, Ierland en Slovenië koplopers als het gaat om anti-Israëlisch beleid. Niet toevallig zitten er in Madrid en Ljubljana linkse regeringen, waarbij vooral de Spaanse premier Pedro Sánchez steeds fellere retoriek gebruikt. Zijn critici beschouwen dat vooral als een poging zijn extreemlinkse en Catalaans- en Baskisch-nationalistische partners aan zich te binden, van wie zijn wankele meerderheid afhankelijk is. Daarnaast is Sánchez verwikkeld in corruptieschandalen en de socialist zou niet de eerste politicus zijn die op onderbuikgevoelens inspeelt om de aandacht van zijn politieke problemen af te leiden. 

Antikoloniaal

In Ierland ligt dat anders. Daar is vrijwel het gehele politieke spectrum antizionistisch, van extreemlinks tot rechts-conservatief. Dit wordt deels verklaard door de traditionele banden tussen de IRA en Palestijnse terreurorganisaties, maar of dat alleen de explosie van antisemitisme op het eiland kan verklaren? Veel Ieren identificeren zich met de strijd van de Palestijnen die zij als ‘antikoloniaal’ beschouwen, daarbij vergetend dat niet de Arabieren, maar de Joden instrumenteel waren in het verdrijven van de Britten uit het Mandaatgebied Palestina. 

In Ierland ligt is het hele politieke spectrum antizionistisch

Des te opvallender is het dat de haat jegens de Joodse staat in het Midden-Oosten nauwelijks groter lijkt dan we sinds 1948 gewend zijn. Sterker nog: wanneer de oorlog eindigt, lijkt weinig een ongekende dooi tussen Israël en zijn islamitische buurstaten in de weg te staan. Even ter herinnering: in september 2020 sloten Israël, de Verenigde Emiraten en Bahrein een akkoord om over te gaan tot volledige diplomatieke betrekkingen. Bij deze ‘Abrahamakkoorden’ sloten zich vervolgens Marokko en Soedan aan.

De akkoorden waren het geesteskind van Benjamin Netanyahu en Jared Kushner, schoonzoon en toenmalig adviseur voor het Midden-Oosten van Donald Trump, hoewel de president zoals verwacht de eer van deze diplomatieke doorbraak opstreek. Overigens hadden Egypte (sinds 1979) en Jordanië (1994) al veel langer diplomatieke betrekkingen met Israël. De trofee van de Abrahamakkoorden moest echter Saoedi-Arabië worden, de economische en politieke grootmacht in de regio. 

Kroonprins

De Saoedi’s waren er dichtbij in 2020, maar Trumps nederlaag en het presidentschap van Joe Biden zetten de onderhandelingen op een laag pitje. Niet zozeer omdat de Saoedi’s geen relatie met Israël wilden, maar meer omdat zij die dachten te gebruiken als wisselgeld voor militaire garanties en wapenleveranties van de Amerikanen. Biden was daar echter aanzienlijk minder geïnteresseerd in dan zijn voorganger en de relatie tussen Riaad en Washington bekoelde aanzienlijk tijdens zijn presidentschap.

Het bezoek van Trump aan Saoedi-Arabië in april lijkt een nieuwe bloeiperiode in de betrekkingen tussen de VS en het woestijnkoninkrijk in te luiden, met enorme investeringen van oliedollars in de Amerikaanse economie en ongelimiteerde verkoop van defensietechnologie aan kroonprins Mohammed bin Salman, de premier en de facto machthebber in Riaad. Maar in de euforie van zijn bezoek aan de Saoedi’s ‘vergat’ Trump de Abrahamakkoorden, zoals hij eerder al een akkoord sloot met de Houthi’s in Jemen zonder te bedingen dat de sjiitische jihadi’s zouden stoppen met hun raketbeschietingen op Israël. 

De vraag is nu in hoeverre ‘MBS’ nog behoefte heeft aan betrekkingen met de Joodse staat. Op dit moment is van het aanhalen daarvan geen sprake. Als zelfverklaarde regionale en religieuze leiders van de islamitische wereld, kunnen de Saoedi’s het zich niet permitteren de banden met Israël aan te halen zolang de oorlog in Gaza voortduurt. Niet dat het koninkrijk zich het lot van de Palestijnen aantrekt, het heeft nog nooit een vluchteling uit dat gebied toegelaten, maar er moet rekening gehouden worden met de gevoelens van de Arabische man in de straat.

Gedeelde belangen

“Het is mijn vurige wens, zelfs mijn droom dat Saoedi-Arabië zich spoedig bij de Abrahamakkoorden aansluit,” zei Trump in Riaad, “maar jullie zullen dat met je eigen snelheid doen.” Dat moment lijkt ver weg nu de strijd in Gaza verder woedt en Israël niet bereid is te praten over een Palestijnse staat. Maar aan elke oorlog komt een eind en de pragmatische Saoedi’s zullen hun luid verkondigde eis van een staat op de Westelijke Jordaanoever en in de Gazastrook zonder scrupules laten vallen wanneer zij denken profijt te hebben van betrekkingen met Israël.

‘Er is geen reden waarom we ons niet naar een overeenkomst met Syrië en Libanon kunnen bewegen’

Die dubbele rol is nu al zichtbaar. In het openbaar pleit MBS tegen een aanval op het Iraanse kernwapenprogramma, maar tegelijkertijd heeft hij het regime in Teheran gewaarschuwd dat als het geen water in de wijn doet, een Israëlische militaire operatie onvermijdelijk is. Saoedi-Arabië speelt het spel slim en heeft nu eenmaal gedeelde belangen met de Joodse staat: in Iran, Jemen en Libanon. Daar verandert zelfs de diplomatieke rel van vorige week niets aan, toen Israël weigerde ministers van Buitenlandse Zaken uit de Golfstaten toe te laten voor een bezoek aan de Palestijnse Autoriteit in Ramallah.

Saoedi-Arabië is niet de enige trofee. Vanuit Syrië komen steeds sterkere geluiden dat de sterke man van dat land, voormalig Al Qaidaleider Abu Mohamed al-Golani die tegenwoordig weer gewoon als Ahmed al-Sharaa door het leven gaat, zich bij de Abrahamakkoorden wil aansluiten. Al-Sharaa ziet enorme economische voordelen van normalisering van de relatie met Israël en constateerde vorige week dat Syrië en de Joodse staat ‘dezelfde vijanden’ hebben. Daarmee doelt de Syrische leider op Iran en Hezbollah. Maar de status van de Golanhoogvlakte blijft op termijn een struikelblok. Israël annexeerde die in 1981 definitief om Syrische verrassingsaanvallen zoals die op Jom Kipoer in 1973 te voorkomen. Ook houdt Israël op dit moment de VN-bufferzone bezet. 

Doodvonnis

Misschien nog verrassender zou een formele vrede tussen Israël en Libanon zijn. Hezbollah is natuurlijk het grote struikelblok daarvoor, zelfs al heeft de christelijke president Joseph Aoun er best oren naar. De ‘Partij van God’ heeft een gevoelige nederlaag geleden tegen de Mossad met de ‘pieperoperatie’ en vervolgens de IDF. Dat betekent niet dat de rol van de sjiitische jihadisten uitgespeeld is, bij lokale verkiezingen vorige week bleef hun aanhang ruwweg gelijk. Mocht Aoun serieus werk maken van een toenadering tot Israël, tekent hij daar mogelijk zijn doodvonnis mee. Een van de motieven achter Hamas’ aanval op 7 oktober was het saboteren van verbeterde betrekkingen tussen Saoedi-Arabië en de Joodse staat. Hezbollah zal die operatie zeker willen kopiëren en een oorlog ontketenen als Libanon hetzelfde dreigt te doen. 

Toch heerst er optimisme onder Israëlische diplomaten. “Er is geen reden waarom we ons niet naar een overeenkomst met Syrië en Libanon kunnen bewegen,” zei Yechiel Leiter, de Israëlische ambassadeur in Washington vorige week. Volgens Leiter zou dat zelfs kunnen gebeuren voordat Saoedi-Arabië zich bij de Abrahamakkoorden voegt. Maar voorlopig is de oorlog tegen Hamas het grootste struikelblok voor elke vorm van vooruitgang. De Saoedi’s organiseren samen met Frankrijk een conferentie later deze maand in New York, die moet leiden tot verdere internationale erkenning van de Palestijnse staat.

Burgeroorlog

Enkel erkenning maakt echter geen staat. ‘Palestina’ voldoet op geen enkele wijze verder aan de eisen die je daaraan mag stellen. Het heeft geen duidelijke, internationaal aanvaarde grenzen, geen levensvatbare economie, geen eigen munt en is democratisch noch rechtsstatelijk. Daarnaast is de nationale identiteit een uitsluitend negatieve: het enige wat Palestijnen verbindt, is een afkeer van Israël. De beoogde ‘president’ is een 89-jarige dictator die in het 21e jaar van zijn vierjarige ambtstermijn zit. Er is geen vrije pers, geen onafhankelijke rechtspraak en de positie van vrouwen, lhbt’ers en andere minderheden is schrijnend. 

In 2006 woedde er al een kleine maar bloedige burgeroorlog in Gaza tussen de jihadi’s van Hamas en de aanhangers van het in naam seculiere Fatah, waarna het Palestijnse protostaatje de facto in twee vrijwel volledig gescheiden gebieden werd opgesplitst. De gedachte dat al deze problemen verdwijnen wanneer de Franse president en de Saoedische koning hun handtekening zetten onder erkenning van die hopeloze situatie, is het soort wensdenken dat zeker in het Midden-Oosten dodelijk kan zijn.

______________________________

Een trouwe bondgenoot

Het land dat op dit moment de grootste kans lijkt te maken zich op korte termijn bij de Abrahamakkoorden te voegen, heet niet Libanon, Syrië of Saoedi-Arabië. Azerbeidzjan wordt de afgelopen maanden steeds vaker en nadrukkelijker als kandidaat genoemd. De olie- en gasrijke voormalige Sovjetrepubliek aan de Kaspische Zee heeft al jaren een uitstekende relatie met Israël. De reden hiervoor is zoals zo vaak in het Midden-Oosten een gezamenlijke vijand: Iran. In de Islamitische Republiek woont een Azeri-minderheid van zo’n 16 procent, die wordt gewantrouwd door de machthebbers in Teheran. 

Israëlische wapenleveranties hielpen Azerbeidzjan vorig jaar de Armeense republiek Artsakh, een de facto onafhankelijke staat in de formeel aan Azerbeidzjan toebehorende autonome regio Nagorno-Karabach, ten val te brengen. Daarbij speelden vooral in de Joodse staat ontwikkelde gevechtsdrones een doorslaggevende rol. Meer dan honderdduizend Armeniërs, vrijwel de gehele bevolking van Artsakh, ontvluchtten het gebied, in wat Armenië beschrijft als etnische zuiveringen of zelfs genocide. 69 procent van alle wapens die Azerbeidzjan importeert komt uit Israël, op zijn beurt importeert de Joodse staat 60 procent van al zijn benzine uit het land in de zuidelijke Kaukasus.

Daarnaast presenteert Azerbeidzjan zich internationaal als het land van de islam met een vriendelijk gezicht, dat graag handel drijft met het Westen en waar religieus fundamentalisme geen kans krijgt. Ook heeft het land al eeuwenlang een Joodse minderheid, de ‘Bergjoden’, binnen zijn grenzen. Bakoe, de Azerische hoofdstad, wil graag zijn imago verbeteren in met name de VS, waar de Armeense minderheid grote invloed heeft. Azerbeidzjan zou een voorbeeld kunnen zijn voor andere niet-Arabische islamitische staten die nauwere betrekkingen met Israël willen aanknopen, waarbij Kazachstan als volgende kandidaat wordt genoemd. 

Azerbeidzjan is het enige moslimland dat Israël steunt in de oorlog tegen Hamas in Gaza. Opvallend detail hierbij is dat die steun blijkbaar ook onder de gewone bevolking bestaat: bij het Eurovisiesongfestival ontving Yuval Raphael twaalf punten van zowel de jury in Bakoe als van het Azerische publiek.