Geen toekomst in Zweden

Saskia Pantell

Saskia Pantell was actief in het studentenleven in de oude universiteitsstad Uppsala maar besloot kortgeleden op alia te gaan naar Israël. Nu zet zij zich van daaruit in voor de Joodse zaak. “De Joodse gemeenschap in Zweden is stervende.”

Als directeur van de Zweedse Zionistische Federatie spreekt Saskia Pantell vaak op grote internationale podia. Zo gaf ze kortgeleden een lezing bij Georgetown University in Washington, om daarna meteen door te reizen naar het Europese parlement in Brussel. Ze reist de wereld rond om te vertellen hoezeer de Joodse gemeenschap in Zweden onder druk staat. En nee, dit is geen vrolijk verhaal, want voor zichzelf en haar eventuele kinderen ziet ze geen toekomst meer in het Scandinavische land.

Uppsala, ik wist niet dat ook daar een Joodse gemeenschap was?
“Laat ik eerlijk zijn, het is een heel klein cirkeltje. Dat komt ook omdat je in Zweden niet te koop loopt met je jodendom. Het land is natuurlijk enorm groot en officieel wonen er nog 15.000 Joden, maar daarvan zijn er hooguit 5000 betalend lid. De lokale Joodse gemeenschappen zijn dus heel erg klein en die beperking schrikt mensen ook af.”

Hoe zag jouw leven in Uppsala eruit?
“Allereerst, ik ben geboren in Amerika, maar heb 90 procent van mijn leven in Zweden doorgebracht. De hoge feestdagen vierde ik in New York, waar je helemaal op je eigen manier Joods kan zijn. Dat was een enorm verschil met het kleine Zweedse dorp op waar ik opgroeide en nooit iemand heb verteld dat ik Joods was. Later begreep ik dat ik daar niet de enige in was. Voor mijn studie ben ik op Taglit-reis naar Israël gegaan en in 2008, vlak voor operatie Cast Lead, ging ik naar Uppsala, waar ik politieke wetenschappen, filosofie en peace and conflict resolution ging studeren. Ik kwam erachter dat er geen Joodse studentenvereniging was, dus richtte ik die op. En zo leerde ik steeds meer studenten kennen, die wel wisten dat ze Joods waren, maar verder geen enkele kennis hadden van hun achtergrond. Ze kwamen allemaal binnen met dezelfde vraag: ‘Ik ben Joods, wil graag meer weten over mijn achtergrond als ik maar niet hoef mee te doen aan de Israëlische propaganda.’ Daaruit bleek al hoe ze, zonder Joodse omgeving, waren geïndoctrineerd met een negatief beeld over Israël. Ik heb het woord zionisme toen bewust vermeden en begon een groep waar het uiteraard over Israël ging, maar ook over antisemitisme, want iedereen bleek een eigen verhaal te hebben.”

Vertel…
“Eén meisje werd tijdens haar ontgroening nageroepen dat ze ‘rende als een Jood’. Haar medestudenten wisten niet dat ze Joods was en ze had geen flauw idee gehad hoe ze moest reageren. Een boomlange jongen, ik spreek echt van twee meter, hij zag eruit als een Viking, uit Lapland, had een bijbaantje bij het vliegveld. Hij droeg een davidster. Vliegmaatschappijen uit het Midden-Oosten hadden geklaagd bij zijn chef. Zij wilden niet dat hij hun bagage afhandelde. Ieder weldenkend mens zou het opnemen voor een goed functionerende medewerker. Hier niet. Hij werd weg geroosterd. Toen ik in Uppsala kwam, kende ik geen enkele Jood. Toen ik vertrok had ik een hele Joodse vriendenclub, van wie velen tot voor kort niet eens wisten wat Pesach was.”

Ieder weldenkend mens zou het opnemen voor een goed functionerende medewerker. Hier niet

Hadden jullie iets van een sjoel?
“Ja. Een ondergrondse. En dat moet je letterlijk nemen. In een kelder in een appartementencomplex. Met een roestvrijstalen deur als ingang, op een steenworp afstand van een enorme moskee.”

We horen hier verhalen over moslimantisemitisme, zoals in Malmö. Hoe zit het met allochtoon en autochtoon antisemitisme in Zweden?
“Je moet weten dat Zweden in de Tweede Wereldoorlog neutraal was, waardoor het land nooit gedwongen is geweest te kijken naar het eigen verleden. Naast een Joodse gemeenschap, die stamt uit de 19e eeuw, kende het land de ‘witte bussen’. Joden uit concentratiekampen die na de oorlog naar Zweden kwamen. En na 1968 is er nog een aantal Poolse Joden het land binnengekomen. Pas eind jaren 80 kwamen de eerste immigranten uit het Midden-Oosten: uit Iran vanwege de revolutie, of zij die vluchtten voor de oorlog tussen Iran en Irak, en vluchtelingen uit Kosovo, bijvoorbeeld. Ze werden opgevangen in vluchtelingenkampen, waar mijn moeder en ik ook nog een tijd hebben gewoond, omdat mijn moeder pedagoog is.
Op die import werd zeer negatief gereageerd door groepen neonazi’s die je in Zweden ook nog hebt. Het merendeel van de Zweden reageerde daar weer op door op alle mogelijke fronten te tonen dat ze géén neonazi waren: het was zuiver een verhaal van actie-reactie. In Zweden wordt tegen discriminatie als volgt aangekeken: als je een donkerder uiterlijk hebt word je gediscrimineerd: of je nu uit Chili komt of uit Iran. Heb je een Kaukasisch uiterlijk, zoals de asjkenazisch Joodse gemeenschap, dan kún je in de ogen van de Zweden niet worden gediscrimineerd. Je ziet er toch immers uit als zij?”

Heb je daar bewijs voor?
“Een voorbeeld: tussen 2011 en 2012 hebben we bij het juridische systeem 480 klachten over Jodenhaat ingediend: door zowel allochtonen als autochtonen. En dat gaat dan over een gemeenschap van 15.000 mensen van wie velen niet zichtbaar Joods zijn. Er is geen enkele, maar dan ook geen énkele klacht door het Openbaar Ministerie in behandeling genomen. En dat ging echt niet alleen om allochtoon antisemitisme, maar ook over simpel klassiek antisemitisme. Let wel, Uppsala is een heel oude universiteit, met een dubieus verleden. Het had een Race Biology Institute en toen tijdens de Tweede Wereldoorlog vijf Joodse professoren uit Noorwegen naar Uppsala wilden vluchtten, waren er enorme protesten omdat niemand met Joden wilde samenwerken.”

Zie jij nog ergens een positieve ontwikkeling?
“Nee, daarom ben ik ook vertrokken. De Joodse gemeenschap in Zweden is stervende. Tijdens sjabbatdiners die ik organiseerde in Uppsala waren zoveel mensen blij omdat er eindelijk weer iets van nieuw Joods leven was. Maar ook was er binnen een jaar een teruggang van 25 procent: ouderen overleden, de jongeren emigreerden. Ik dus uiteindelijk ook. Want ik heb mezelf de vraag gesteld wat me te doen staat. Moet ik de helft van mijn cv schrappen omdat ik over de hele wereld lezingen heb gehouden voor de World Zionist Organization? Met het Z-woord erin, zodat ik meteen al verdacht ben? Wat moet ik met zoveel onbegrip als ik sjabbat wil houden? Wat moet ik als ik een demonstratie tegen antisemitisme wil houden, maar iedereen huiverig is om een Israëlische vlag mee te nemen? En hoe ziet straks het Zweden van mijn kinderen eruit?”

Zweden staat in Europa vooraan als het gaat om anti-Israël-politiek. Zou het niet helpen als bijvoorbeeld Margot Wallström, de minister van Buitenlandse Zaken, zou worden vervangen?
“Ik denk het niet. Ze uit zich onhandig, maar ze vertegenwoordigt wat breed leeft in de Zweedse samenleving. Je kunt de poppetjes verwisselen, maar de denkbeelden blijven hetzelfde. En laten we eerlijk zijn: het antizionisme dat leeft in Zweden is een dekmantel voor alom aanwezig antisemitisme.”