Chai Mouwes in zijn levensmiddelenwinkel aan de Gedempte Gracht, 1979. Foto: R. De Hilster, Gemeentearchief
Het Haags Historisch Museum toont bijna vier eeuwen Joods leven, van de Suasso’s en Teixeira’s tot nu.
In het Haag Historisch Museum, waar sinds 2 juli de tentoonstelling Joods Den Haag, van de 17e eeuw tot nu te zien is, kijkt Francisco Lopes-Suasso de bezoeker trots aan vanaf zijn kleurrijke portret. Het schilderij van de ooit in Den Haag gevestigde bankier is een van de eerste tastbare bewijzen van Joods leven in die stad. Met zijn statigheid past het perfect in dit museum, dat op loopafstand van het Binnenhof ligt. De veelgehoorde klacht dat het in Joods Nederland te veel om Amsterdam gaat, krijgt met Joods Den Haag een stevig weerwoord.
Compact beeld
De tentoonstelling is verspreid over drie museumzalen en geeft met voorwerpen, schilderijen, foto’s en filmfragmenten een compact beeld van de geschiedenis van de Haagse Joden van de 17e eeuw tot nu. De eerste Joden die zich er vestigden kwamen oorspronkelijk uit Portugal, waar ze eind 15e eeuw waren verdreven. Ze vestigden zich begin 17e eeuw in de hofstad. In 1725-’26 verrees de monumentale Portugese synagoge aan de Prinsessegracht. Eind 17e eeuw volgden rijke families uit Amsterdam en armere, Hoogduitse Joden.
In de 19e eeuw groeide het aantal Joodse inwoners sterk. De Joodse buurt was levendig maar arm. Er werden veel sociale instellingen gevormd, zoals een weeshuis en een ziekenhuis, gesponsord door welgestelde Joden. Er ontstond een bloeiend Joods verenigingsleven. met zangkoren (zoals Mannenkoor de Joodse Stem) en Joodse voetbalclubs. Veel Joden waren straathandelaar. De tweedehandsboekverkoper Jozef Blok was een bekend figuur op het Binnenhof, waar zijn kraam stond. Rond 1900 werden er in Den Haag verschillende fi lialen geopend van bekende mode- en warenhuizen van Joodse ondernemers, zoals de Bijenkorf, Maison de Bonnetterie en Gerzon. Bekende Hagenaren waren de schilder Jozef Israëls en de politicus Michel Henry Godefroi.
Oorlog en liefde
Ook in Scheveningen was actief Joods leven. Het werd een geliefde badplaats voor Europese Joden, vanwege de kosjere hotels met huissjoel. Door de vele Oost-Europees Joden die op de vlucht gingen voor antisemitisme ontstond er zelfs een Oost-Europees-Joodse gemeenschap. In 1942 begonnen de deportaties vanuit Den Haag, en na de oorlog waren er van de 17.000 Haagse Joden nog maar een paar duizend over. Ook kon in oorlogstijd kon er liefde bloeien. Zoals tussen de 17-jarige Ellis Cohen Paraira en haar vriendje Bernie Spier. Na de oorlog zagen ze elkaar niet meer terug – hij stierf in 1944 in Auschwitz. Ellis overleefde, bewerkte het oorlogsdagboek dat ze voor Bernie had bijgehouden voor publicatie, en stelde het beschikbaar voor een educatief project over vervolging en discriminatie. Een foto van het verliefde stel hangt prominent op de tentoonstelling.
Van Suasso tot Sira
Op de tentoonstelling zijn naast portretten van Lopes Suasso voorwerpen te zien uit de Portugese synagoge. Ook is er een schilderij van Joodse vluchtelingen uit 1935 van Jean Albert Poliones, een schitterende zilveren chanoekia van zilversmid Thomas Hendrik Saakes en een foto uit de kosjere winkel Mouwes. Tussen de getuigen van de geschiedenis zijn er ook vier portretten uit een serie van vijftien, die de in Den Haag woonachtige kunstenares Sira Soetendorp maakte onder de titel Vanished Families. Na een bezoek aan Auschwitz besloot ze haar verdwenen familieleden een gezicht te geven. Ze kerfde de gezichten van mensen die ze alleen van foto’s kende op een geschilderde ondergrond. Eerder was de serie te zien als aparte tentoonstelling in het Anne Frankhuis, in het Felix
Nussbaum-Haus in Osnabrück en in ditzelfde museum. Deze portretten vormen ook een deel van het huidige Haags-Joodse leven.
Joods Den Haag, van de 17e eeuw tot nu, t/m 13 november, Haags Historisch Museum, Korte Vijverberg 7, Den Haag, www.haagshistorischmuseum.nl
Abonneer op het NIW
