‘De ontering van Westerbork’

Grote commotie over het voornemen van Herinneringscentrum Kamp Westerbork om in juni in samenwerking met Stichting Vluchteling een ‘bijzonder evenement’ te organiseren rond de Nacht van de Vluchteling. Directeur Dirk Mulder ziet het probleem niet.Een aantal Joodse medewerkers die jarenlang met toewijding meewerkten aan de lesprogramma’s van Herinneringscentrum Kamp Westerbork zegt hun medewerking aan de instelling op. De reden: het plan van de organisatie om in de nacht van 15 op 16 juni de associatie te leggen tussen de huidige vluchtelingencrisis en de Tweede Wereldoorlog.

Lea van Coeverden verzorgde jarenlang gastlessen voor Westerbork door bij onderwijsinstellingen het verhaal van haar ouders over de Shoa te vertellen. “Ik kan het voor mezelf niet verantwoorden me in te zetten voor een organisatie die een pretpark en evenementengebeurtenis maakt van dit kamp. De plek van waaruit mijn hele familie is weggevoerd, en met hen nog heel veel meer Joden,” schrijft zij in een open brief aan directeur Dirk Mulder. “De eeuwige vergelijking van de Holocaust met het vluchtelingendebat nu staat me meer dan tegen.” Van Coeverdens woorden zijn des te pregnanter omdat Mulder vorig jaar in het Dagblad van het Noorden nog meldde ‘te gruwen van verdisneydisering’ (sic) van het kamp.

Onvergelijkbaar
Ook Rob Fransman, die voor Westerbork gastlessen verzorgt, is diep teleurgesteld. “De nagedachtenis van onze ouders en grootouders wordt steeds vaker misbruikt voor onvergelijkbare zaken,” laat hij de directie weten. “De Anne Frank Stichting die zich steeds vaker voor het karretje van bedenkelijke politieke opvattingen laat spannen. De Kristallnachtherdenking, die gekaapt is door iedere antizionistische organisatie die Nederland kent. Natuurlijk is ieder behoorlijk mens begaan met het barre lot van vluchtelingen in de opvangkampen aan de grenzen van Europa. Maar de ramp die het Europese jodendom overkwam heeft daar niets mee te maken. Iedere vergelijking gaat mank en kwetst de nabestaanden. Het doel van de Nacht van de Vluchteling is sympathiek, daar kan een fatsoenlijk mens niets tegen hebben. Maar om uitgerekend Westerbork erbij te betrekken is een provocatie.” Fransmans ouders vonden via Westerbork in Sobibor de dood. Hij roept in de brief Mulder op om op zijn besluit terug te komen. “Dit is de ontering van Westerbork,” zegt hij tegenover het NIW.

Oorzaak van de kritiek was een persbericht dat op 17 januari werd verspreid: “Kamp Westerbork startplek Nacht van de Vluchteling”. Tegelijkertijd ging een persbericht uit waarin Stichting Vluchteling reclame maakt voor dit ‘nationale evenement’, een ‘indrukwekkende sponsorloop’: “Of je nou 10, 20 of 40 gaat lopen, met de Nacht van de Vluchteling ga je een pittige, maar onvergetelijke ervaring tegemoet!” luidde de wervende tekst. “Waar komen we jou dit jaar tegen? In Westerbork misschien,” gaat de advertentie verder. “Schrijf je snel in, want het aantal plaatsen is beperkt.”

De directie van Kamp Westerbork vond de samenwerking met Stichting Vluchteling gepast omdat het kamp tachtig jaar geleden is opgericht als vluchtelingenkamp. Dat het toen werd bekostigd door de Joodse gemeenschap zelf is in beide persberichten niet terug te vinden. Dat het kamp tijdens de oorlog doorvoerkamp werd om verreweg het grootste deel van de Nederlands-Joodse gemeenschap de gaskamers in te sturen, lijkt in de persberichten ook minder relevant. Daarnaast worden de vluchtelingen van toen en nu in de teksten vrijwel gelijkgesteld. Dirk Mulder geeft in een gesprek met het NIW te kennen dat Westerbork toch de langste tijd in zijn geschiedenis, van 1951 tot 1971, Molukkers opving die het land binnenkwamen.

‘Joodse kritiek’
De NOS plaatste na de eerste ophef een bericht op zijn website: “Westerbork: Joodse kritiek op sponsorloop onterecht”. Opvallend, omdat de kritiek zeker niet exclusief uit Joodse hoek kwam. Het was (de niet-Joodse) The Post Online-redacteur Bas Paternotte die donderdagavond in een opinieartikel stevig stelling nam tegen de associatie die Kamp Westerbork legde tussen Joden toen en vluchtelingen nu. Dit artikel veroorzaakte veel verontwaardiging op sociale media. Zeker niet alleen uit Joodse hoek, ook van bijvoorbeeld nazaten van verzetsmensen. Centraal Joods Overleg-voorzitter Eddo Verdoner en vicevoorzitter Ronny Naftaniel spraken zich ook duidelijk uit tegen deze ‘vertroebeling’.

Scheidend directeur (hij vertrekt in juli) Dirk Mulder van Kamp Westerbork zei niets te begrijpen van de commotie. Een standpunt dat hij in een telefoongesprek met het NIW herhaalde. Hoewel hij stelde de kritiek van eigen Westerborkmedewerkers serieus te nemen, veegde hij de kritiek van CJO-bestuursleden Naftaniel en Verdoner onder het tapijt. Er waren immers voldoende ‘tegengeluiden’, aldus Mulder.

Geen ruggenspraak
Steun voor het plan was er inderdaad, ook van Joodse signatuur, van onder anderen Holocaustoverlevende Leo Lewin, activiste Natasha Gershon, voormalig hoofdredacteur van HP/De Tijd Bert Vuijsje en vertegenwoordigers van Een Ander Joods Geluid.

Mulder stelt in het gesprek met het NIW dat dit soort beslissingen ‘altijd eerst intern worden besproken’, met de Raad van Toezicht en de Raad van Advies van Kamp Westerbork, waarin ook Joodse Nederlanders zitting hebben. Hij zegt echter dit initiatief niet aan die leden te hebben voorgelegd. “De Raad van Toezicht staat er volledig achter. Die bestaat uit vijf leden, van wie drie Joods zijn. Dat kun je allemaal op onze website nakijken.” Dat doet het NIW, maar de zoekfunctie ‘organisatie, Raad van Toezicht’ levert geen resultaten op.

Mulder geeft toe dat van tevoren geen ruggenspraak is gehouden met bijvoorbeeld het CJO of andere Joodse organisaties.

‘Joodse gemeenschap bestaat niet’
Hoe staat hij tegenover de commotie die nu is ontstaan, ook uit niet-Joodse hoek? “Wat ik constateer, is dat ‘de’ Joodse gemeenschap natuurlijk niet bestaat.” Ook spreekt hij over de ‘hoop vuilnis’ die het NIW op sociale media heeft losgemaakt. Wat hij verder aan reacties heeft binnengekregen is ‘aan de ene kant woede en ontsteltenis en aan de andere kant reacties die stellen dat Westerbork voor deze actie vanwege zijn geschiedenis de juiste locatie is.’

Op de vraag waarom Westerbork met dit initiatief doorgaat als dit zo’n schisma veroorzaakt, zowel binnen als buiten de Joodse gemeenschap, antwoordt Mulder: “Moet ik dan niet luisteren naar de mensen die zeggen: ‘Natuurlijk is het goed dat je dit zo organiseert’?”

Qua officiële Joodse organisaties heeft Mulder alleen steun van Een Ander Joods Geluid. Vindt hij die organisatie representatief voor de Joodse gemeenschap? “Daar ga ik zo niet op reageren. Ik constateer dat er mensen zijn die Joods zijn en dit een goed initiatief vinden.” Dat die zwaar in de minderheid zijn, betwijfelt Mulder.

Hij zegt de kritiek van zijn gastsprekers wel serieus te zullen nemen maar vraagt verder hem de tijd te geven voor de uitleg over deze beslissing. Voor de goede orde: het nieuws is van donderdag. Het NIW spreekt Mulder dinsdagmiddag. Op de vraag waarom Kamp Westerbork niet eerder heeft gereageerd, antwoordt Mulder dat medewerkers van de instantie vrijdag en zaterdag ‘op een plek waren waar geen ontvangst was.’

Verbinding verbroken
Mulder merkt ook op dat hij denkt dat men onvoldoende kennis heeft van de achtergronden. “Wat voor mij verbazingwekkend blijft is hoe dit ineens, nú, zo’n verschrikkelijke ophef teweegbrengt, wat ik overigens betreur.” Vooralsnog zegt hij de beslissing niet te heroverwegen, ‘maar je weet nooit wat de toekomst brengt’. “Het enige wat wij doen is aandacht vragen voor deze plek toen het een vluchtelingenkamp was. Er is dus geen referentie aan de Holocaust. Verdere aandacht voor de geschiedenis, zoals de langste periode van vluchtelingen uit de Molukken, mag dus niet?”

Was de periode van de Holocaust dus ondergeschikt aan de periode van na de oorlog? Mulder verwijst daarop naar de website van Kamp Westerbork. Hij eindigt met: “Ik heb er zat van, het is wel goed zo,” en verbreekt de verbinding.

Op woensdagmiddag plaatst Dirk Mulder een reactie over de commotie op de website van Kamp Westerbork, waarin onder meer staat: “Herinneringscentrum Kamp Westerbork en Stichting Vluchteling zijn zich bewust van de gevoeligheid van de locatie en bagatelliseren op geen enkele manier de massamoorden onder het naziregime. De Nacht van de Vluchteling zal dan ook geen feestelijk evenement worden. Het wordt een sobere en ingetogen wandeling naar Groningen waarin de lopers, onder wie veel jongeren, stilstaan bij de vluchtelingengeschiedenis van deze plek. De Nacht van de Vluchteling heeft dan ook niets te maken met vluchtelingenbeleid en vluchtelingenopvang in ons land. En evenmin trekken wij tijdens dit evenement een parallel met de periode 1942-1945 van het kamp.”