De regie kwijt

Hoeveel Benjamin Netanyahu’s zijn er? Het verschil tussen zijn retoriek in het buitenland en die als hij in Israël is, lijkt er een van dag en nacht. Aan de buitenlandse pers presenteert hij zijn omstreden pogingen de rechterlijke macht onder regeringscontrole te brengen als een technische aanpassing, nauwelijks de moeite van het bespreken waard. In eigen land laat hij een heel ander gezicht zien, of beter gezegd twee gezichten. De ene dag verdedigt hij de ‘hervormingen’ te vuur en te zwaard en vergelijkt hij de demonstranten die nu al 38 weken massaal de straat op gaan met gewelddadige kolonisten of Palestijnse terroristen. Uiteraard doet hij dit laatste als hij zich richt tot zijn eigen aanhang of die van zijn extreemrechtse en ultraorthodoxe coalitiepartners.

Maar recent is een andere Bibi te zien, een die zich compromisbereid lijkt te tonen, die oproept tot onderhandelingen. Opeens kan overal over gepraat worden, zelfs over het verbod op ‘redelijkheidtoetsing’ dat zijn regering net door de Knesset heeft gejaagd. In de machtsverhoudingen in het parlement is niets veranderd, dus vanwaar deze plotselinge omslag? De meningen hierover zijn verdeeld. Het is mogelijk dat Netanyahu anticipeert op de uitspraak van het hooggerechtshof van 12 september aanstaande. Dan beslissen de opperrechters over de redelijkheidsclausule. Als Netanyahu verwacht dat zij een streep halen door de nieuwe, semiconstitutionele Basiswet, is het verstandiger die nederlaag voor te zijn door met een compromis te komen.

Aan de zijlijn

Een ander motief is druk van buitenaf. Het steekt de premier dat hij nog steeds geen concrete uitnodiging uit Washington heeft gekregen, terwijl oppositieleider Yair Lapid daar wel welkom is. Maar als hij vasthoudt aan zijn aanval op het hooggerechtshof, is de kans op een bezoek aan het Witte Huis niet erg groot. Vooral nu de Amerikanen proberen Saoedi-Arabië over te halen de betrekkingen met Israël te normaliseren, wil Netanyahu daarbij niet aan de zijlijn staan. De premier lijkt zich minder zorgen te maken over de uitkomst van zijn corruptieproces dan een jaar geleden, dus is de urgentie van het onder controle brengen van de opperrechters een stuk kleiner geworden. Ook de ultraorthodoxe partijen lijken minder gebeten op het pakket ‘hervormingen’, omdat zij vrezen dat hun eigen plannen lijden onder alle aandacht daarvoor.

‘Is Netanyahu partner van de extremisten of hun gevangene?’

Bibi wil dus onderhandelen, vooral met Nieuwe Alliantie-leider Benny Gantz, met wie hij al eerder zaken deed. Maar Gantz – en met hem heel Israël – vraagt zich af of Netanyahu nog wel genoeg macht heeft om compromissen te sluiten. Zijn extreemrechtse coalitiepartners, onder leiding van Bezalel Smotrich en Itamar Ben-Gvir, hebben al laten weten dat de wetsvoorstellen voor de rechterlijke macht coûte que coûte door moeten gaan. Gebeurt dat niet, zijn zij bereid de regering te laten vallen. En zelfs binnen zijn eigen partij Likoed lijkt Bibi’s wil steeds minder wet. Minister van Justitie Yariv Levin en de rechtervleugel van de Knessetfractie (tegenwoordig bijna de hele partij) lijken dichter bij Smotrich en Ben-Gvir te staan dan bij hun eigen partijleider en premier. Wat Gantz deze week deed verzuchten dat hij best wil onderhandelen, maar met welke Netanyahu? “Ik weet niet of hij een partner is van de extremisten,” vroeg Gantz zich af, “of hun gevangene.”

Demonstranten in Tel Aviv, 2 september 2023. Foto: Avshalom Sassoni/Flash90

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Zwaargewicht naar Jeruzalem

President Joe Biden draagt Jacob Joseph Lew voor als zijn ambassadeur in Jeruzalem. ‘Jack’ Lew was in de regering van Barack Obama stafchef van de president van 2012 tot 2013 en daarna tot 2017 minister van Financiën. Nooit eerder werd een politicus met zo’n indrukwekkend cv Amerikaans ambassadeur in Israël. Lew heeft ervaring op het gebied van diplomatie en internationale politiek: in de eerste maanden van Obama’s presidentschap was hij onderminister van Buitenlandse Zaken, Hillary Clinton was zijn directe baas. 

Dat Biden zo’n ervaren politicus ambassadeur in Jeruzalem wil maken, wordt gezien als teken dat de president iemand in Jeruzalem wil hebben met genoeg statuur om de relatie tussen de twee landen te repareren. Die band is sinds het aantreden van de regering-Netanyahu ernstig verslechterd. Traditiegetrouw is de Amerikaanse ambassadeur in Israël Joods. Dat geldt ook voor de 57-jarige Lew, geboren in de New Yorkse wijk Queens als zoon van een Pools-Joodse immigrant. De orthodoxe Lew houdt zich strikt aan de sjabbat, wat volgens medewerkers zijn effectiviteit niet in de weg staat.