De massale demonstratie tegen de rechtse ‘hervormingsplannen’ voor de rechterlijke macht vond nu eens niet plaats in het progressieve Tel Aviv, maar in het hol van de leeuw. Jeruzalem, bolwerk van rechts-religieus Israël, is de locatie voor een uitwedstrijd van de tegenstanders van Benjamin Netanyahu’s coalitie. Afgelopen zondag verzamelden er zich tussen de 90 (volgens de politie) en 300 duizend (de organisatoren) betogers in het hart van de Israëlische democratie. Daar liggen op een steenworp van elkaar de Knesset en het Hooggerechtshof – de twee kemphanen in de strijd om de ziel van de democratische rechtsstaat.
Voorlopig weerstaat de (extreem)rechts-religieuze coalitie de druk van de straat. Het doel: een Hooggerechtshof dat de jure zich niet meer kan uitspreken over door de Knesset aanvaarde wetten en de facto door de regering wordt benoemd. Dat is Netanyahu en zijn bondgenoten wel wat demonstraties, stakingen en zelfs een verslechterde relatie met Washington waard. Immers, Bibi zelf hoopt zo uit de gevangenis te blijven, de ultraorthodoxe leider Aryeh Deri hoopt weer minister te worden en de religieus-zionisten Bezalel Smotrich en Itamar Ben-Gvir hopen zonder kritische opperrechters een hele reeks maatregelen tot wet te verheffen, die de rechten beperken van Arabieren, seculiere Joden en de lhbt-gemeenschap.
Implosie
De doelen lijken zelfs het gevaar van een economische crisis te rechtvaardigen. De belangrijkste Israëlische bankiers waarschuwen voor een recessie wanneer buitenlandse investeerders hun vertrouwen in de Joodse staat verliezen en hun geld weghalen. Tegelijkertijd dreigen ondernemers in Israëls succesvolle technologiesector naar het buitenland te verkassen, omdat zij niet de ultrarechtse regering willen steunen met belastinginkomsten. Daarmee dreigt een implosie van kapitaal en talent. Bankiers waarschuwden minister van Financiën Smotrich deze week dat Israëlische burgers nu al hun spaargeld bij banken in het buitenland onderbrengen en dat de effectenbeurs in Tel Aviv het slechter doet dan andere internationale beurzen.
Het lijkt allemaal niet te baten. Rechts Israël ruikt bloed en komt met het ene na het andere wetsvoorstel dat de Joodse staat verder verwijdert van oude bondgenoten in de VS en Europa en nieuwe in de Arabische wereld. Een paar voorbeelden. Deze week stelde het ultraorthodoxe Shas voor boetes of zelfs gevangenisstraffen op te leggen aan bezoekers van de Klaagmuur die zich ‘ongepast’ kleden. Ook strafbaar: religieuze activiteiten die niet overeenkomen met ‘plaatselijke gebruiken’, een maatregel die is bedoeld om vrouwen en liberale Joden zoveel mogelijk in hun religieuze beleving bij de Kotel te beperken. Premier Netanyahu, wetende hoezeer dit tegen het verkeerde been van met name de Amerikaanse diaspora zou zijn, wist niet hoe snel hij moest verklaren dat de status quo bij de Klaagmuur gehandhaafd zal blijven.
Handmaid’s tale
Maar de rechts-religieuze geest lijkt uit de fles en het is de vraag of Bibi erin slaagt deze weer terug te krijgen. De homofobe onderminister Avi Maoz wil dat er alleen nog onderwijs over seksuele en genderidentiteit wordt gegeven als driekwart van de ouders en alle leerlingen van een school daarmee akkoord gaan. Sowieso zou er alleen in de bovenbouw van de middelbare scholen over gesproken mogen worden. Maoz’ opvattingen, die op brede steun binnen de ultraorthodoxe en religieus-zionistische partijen kunnen rekenen, lijken zo conservatief, dat het weinig verwonderlijk is dat sommige betogers in Jeruzalem gekleed gingen als vrouwen uit de dystopische tv-serie The handmaid’s tale.
Ook de plannen voor legalisering van een groot aantal naar Israëlisch recht – laat staan naar internationaalrechtelijke maatstaven – illegaal gebouwde nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever dreigen de Joodse staat in een paria te veranderen. De Palestijnse Autoriteit wil het voorstel onderwerp van stemming maken in de VN-Veiligheidsraad. En het is maar zeer de vraag of de Amerikanen hun veto willen gebruiken ter verdediging van plannen waar zij zelf mordicus op tegen zijn en die alle afspraken tussen Washington, Jeruzalem en Ramallah aan hun laars lappen.
President Joe Biden ging zelfs zover zich uit te spreken tegen de plannen van de regering-Netanyahu over de ‘hervorming’ van de rechterlijke macht – iets wat het Witte Huis normaal gesproken als een Israëlische binnenlandse aangelegenheid zou beschouwen. Biden benadrukte het belang van een brede consensus over zulke vergaande plannen en van een onafhankelijke rechterlijke macht. Een duidelijkere waarschuwing dat Bibi c.s. hun hand overspelen kan een Amerikaanse president haast niet geven.
Medeplichtig
Een andere president zoekt intussen wanhopig naar een oplossing. Isaac Herzog had al gewaarschuwd dat het Israëlische ‘kruitvat op het punt staat te ontploffen’. Afgelopen weekeinde kwam hij met het voorstel dat regering en oppositie met elkaar om de tafel gaan op zoek naar een compromis. De voorzitter van de Knessetcommissie die zich in eerste aanleg over de voorstellen buigt, de religieus-zionist Simcha Rothman, heeft gezegd best met oppositieleiders te willen overleggen, maar dat dit geen invloed zal hebben op de snelheid waarmee de plannen door de Knesset gejaagd zullen worden. Voor de oppositie is het bevriezen van de plannen een voorwaarde voor onderhandelingen, omdat zij anders vrezen als medeplichtig aan het proces van wetgeving gezien te worden.
Ook hebben zij reden te twijfelen aan de oprechtheid van Rothman, die deze week nog suggereerde dat voormalig procureur-generaal Avichai Mandelblit opgesloten moet worden, omdat deze de vrees uitsprak dat de tweedeling in de samenleving over de rechtse plannen tot geweld zal leiden. Mandelblit zei slechts wat een derde van de Israëli’s vreest, zo blijkt uit peilingen. Opvallend genoeg laten diezelfde peilingen zien dat zelfs de helft van de Likoedkiezers geen heil ziet in de voorstellen van hun partij voor de rechterlijke macht.
Rothmans opmerking over Mandelblit viel in het niet bij die van zijn baas, minister van Justitie Yariv Levin (Likoed). Die beschuldigde de voorzitter van het Hooggerechtshof Esther Hayut en de huidige procureur-generaal Gali Baharav-Miara van een ‘couppoging’ tegen premier Netanyahu. Het kan nog gekker: Likoed-Knessetlid Tally Gotliv gaf Hayut de schuld van een bloedige aanslag door een Palestijnse terrorist, die drie Israëli’s – onder wie twee kinderen – vermoordde door met zijn auto op een bushalte in te rijden. Volgens Gotliv zaait niet de regering, maar Hayut tweedracht in de Israëlische samenleving, waar Palestijnse terroristen nu gebruik van zouden maken.
Doodzonde
Intussen rollen de rechtse voorstellen als een stoomwals over het wetgevingsproces. Terwijl parlementariërs van de oppositie ‘boesja’ (schande) riepen, nam Rothmans commissie het voorstel aan dat de benoeming van rechters vrijwel volledig onder controle van de regering brengt. Ook wordt het plan doorgedrukt dat het Hooggerechtshof slechts bij unanimiteit van alle vijftien leden onconstitutionele wetten ongeldig kan verklaren. De kans dat dit ooit gebeurt, is zo goed als nul. Het voorstel is extra opvallend wanneer wordt bedacht dat in de Knesset zelfs de belangrijkste wetten met een meerderheid van slechts één stem veranderd kunnen worden. Het is de weeffout van de grondleggers van de Joodse staat: Israël heeft geen grondwet met beschermde parlementaire status.
Ten slotte wordt deze week al het voorstel behandeld om Shasleider Aryeh Deri toch minister te laten worden. Deri ontliep na een veroordeling wegens fraude de gevangenis door te beloven zich terug te trekken uit de politiek. Toen hij zich hier niet aan hield, verklaarde het Hooggerechtshof zijn ministerschap als onwettig. Maar omdat Netanyahu Shas hard nodig heeft om zijn coalitie bijeen te houden – en om zelf uit de gevangenis te blijven – zal de rechts-religieuze meerderheid in de Knesset een wet aannemen die speciaal voor Deri is ontworpen. Dat is een absolute doodzonde in landen die zich een democratische rechtsstaat noemen, vooral als aan de ‘Deri-wet’ inderdaad het voorstel wordt geplakt dat de opperrechters deze slechts unaniem kunnen torpederen. Wat er in Israël gebeurt als het Hooggerechtshof desondanks het ministerschap van Deri en de andere voorstellen blokkeert, weet niemand. De grootste constitutionele crisis uit de geschiedenis van de Joodse staat is dan een feit.
Abonneer op het NIW
