In het Duitse graafschap Bentheim, vlak over de Nederlandse grens bij Twente, was ooit een bovengemiddeld deel van de lokale bevolking lid van de nazipartij. In sommige dorpjes liep dat percentage op tot 89 procent. Hoe kwam dat? ‘Omdat de Joden hier heel machtig waren. Mensen waren daar jaloers op. Duitsers moesten hard werken en de Joden niet. Die waren allemaal rijk. Verder zou ik het niet weten.’
Dit was het simpele maar wel heldere antwoord van de 72-jarige gids Helmut toen ik onlangs samen met mijn neef deze pittoreske streek bezocht. Jaarlijks komen hier busladingen Nederlanders voor een kerstmarkt, kasteelbezoek of het natuurschoon. Onze gids was aangeraden door het lokale VVV-kantoor, waar je desgewenst in het Nederlands wordt geholpen. Vrijwel alle Joden in het graafschap Bentheim zijn vermoord tijdens de oorlog. Vanaf de Joodse begraafplaats in het stadje Bad Bentheim wees Helmut ons op het voormalige huis van een hoge lokale nazi, die hij naar eigen zeggen ‘zeer goed’ had gekend. Die nazi had tijdens de oorlog zijn tuin betegeld met Joodse grafstenen. Na de oorlog werd hij gedwongen die stenen te retourneren. ‘Dat heeft hij toen netjes gedaan,’ vertelde Helmut, die wel benadrukte dat zijn eigen ouders geen nazi’s waren. Ook verhaalde de grijsaard bij herhaling hoe hij als klein jongetje plezierig in de ruïnes van de afgebrande synagoge had gespeeld. Het opmerkelijke was dat onze gids over pijnlijke feiten als deze – er zijn er vele – niet vertelde als iets afschuwwekkends maar als een anekdote. In Nederland klinkt de laatste jaren steeds luider dat de Duitsers veel lof toekomt voor de wijze waarop zij schuld hebben erkend voor oorlogsleed, compleet met fijngevoelige staatsexcuses en compensatieregelingen. Voor de grensstreek rond Bentheim geldt in ieder geval dat nog tientallen jaren na de oorlog een deel van de bevolking rechtsextremistische sympathieën koesterde, Aldus historische bronnen. In Bad Bentheim moesten we het deze middag doen met de glimlachende Helmut. Hij probeerde zijn geboortestreek van zijn beste kant te tonen en leek er oprecht van overtuigd dat hij daarin was geslaagd.
Maurice Swirc
Abonneer op het NIW
