Het antisemitisme onderschat

VVD-buitenlandwoordvoerder Han ten Broeke is in de Tweede Kamer dé expert op het gebied van het Midden-Oosten. Hij blikt terug op de afgelopen regeringsperiode en maakt de balans op over zaken die relevant zijn voor de Nederlandse Joden.

In zijn kamer op het Haagse Binnenhof staat een foto met Mahmoud Abbas, genomen toen Hans ten Broeke samen met fractievoorzitter Halbe Zijlstra en VVD-prominent John Manheim begin 2015 Israël en de Westbank bezocht. “John introduceert geloof ik al sinds de jaren 70 VVD-buitenlandwoordvoerders in Israël en de Westbank. Voor Halbe was het zijn eerste bezoek. Als fractieleider moet je de evergreen van de buitenlandse politiek kennen. We hebben Abbas voorgesteld om een tweede productenscanner te plaatsen bij de Kerem Sjalom-overgang tussen Israël en Gaza. Nederland plaatste er ooit al een eerste. Die scanners zijn belangrijk omdat je daarmee kunt zien of er wapens worden gesmokkeld. Het stimuleert Gaza’s export, bevordert Israëls veiligheid en de Palestijnse Autoriteit kan ermee aantonen dat die een verschil kan maken in Gaza.
Drie weken geleden was ik weer in Tel Aviv, op uitnodiging van generaal b.d. Amos Yadlin voor de INSS-conferentie [Institute for National Security Studies, red]. Ik was ook een dag in Gaza. Het is bepaald geen plek waar je graag wilt wonen, maar een openluchtgevangenis, zoals hier nog wel eens wordt beweerd, is het niet. Er wordt constructief opgeruimd en gebouwd na de laatste confrontatie met Israël in 2014. Ook voor die wederopbouw en het wederzijds vertrouwen is zo’n scanner essentieel.”

Geen alternatief
Met Hamas-officials sprak Ten Broeke niet. Wel bezocht hij een meisjesschool van UNRWA, de VN-organisatie die speciaal in het leven is geroepen voor het welzijn van Palestijnse vluchtelingen. “Ik weet dat er kritiek is op het functioneren van die organisatie, maar er is geen alternatief. Wil je iets voor de Gazanen betekenen, dan moet je met UNRWA samenwerken. Dat is de grootste werkgever in de strook. Ik heb daar een kweker bezocht die de mooiste aardbeien kweekt, een door Nederland gesteund project waarbij gebruik wordt gemaakt van Israëlische technologie. De man heeft zijn productie vier keer groter zien worden. Tientallen families worden hierdoor voorzien van een inkomen. Kijk, díé mensen hebben helemaal geen baat bij een derde Gazaoorlog. Ik nam trouwens een paar aardbeien mee terug naar Tel Aviv en liet onderminister en voormalig ambassadeur in de VS Michael Oren er een proeven. Lekker! vond hij ook. Ik grapte dat hij nu Hamas-aardbeien proefde. Hij verslikte zich bijna, maar ook hij vindt deze projecten ontzettend belangrijk.”

Rode lijn
“De positie die Nederland in deze regio heeft, is uniek. We worden door beide partijen vertrouwd en daarom is Nederland een belangrijke speler.” Het was ook Han ten Broeke die, voordat de Amerikaanse oud-minister van Buitenlandse Zaken John Kerry zijn vredespoging ondernam, achter de schermen met een soort pendeldiplomatie bezig was – waarover hij overigens niets wil zeggen. Kerry’s initiatief mislukte, het vredesproces ligt stil en Israël heeft aangekondigd nieuwe nederzettingen te willen bouwen. Kan Ten Broeke zich voorstellen dat de VVD haar standpunt ten opzichte van Israël in de toekomst zal veranderen?
“Kijk, een tweestatenoplossing is de enige manier om Israël als Joodse, democratische en rechtsstaat te behouden. Dat kan niet met een eenstaatoplossing. Voor mij zou het bijvoorbeeld een rode lijn zijn als Israël gaat bouwen in het zogenoemde E1-gebied [het gebied tussen Jeruzalem en de grote nederzetting Ma’ale Adamim, red.]. Dat zou de facto een oplossing voor Jeruzalem onmogelijk maken. Maar iedereen lijkt te zijn vergeten dat de nederzettingen tijdens de Kerry-besprekingen van Palestijnse kant helemaal geen rol speelden. Abbas wist dat de internationale gemeenschap dat wel op zich zou nemen. Ik denk dat de partijen zichzelf na het mislukken van die onderhandelingen wel voor de kop hebben kunnen slaan. Maar voor beide partijen geldt: they never miss an opportunity to miss an opportunity.”

Belangrijke afspraken
Ten Broeke wijst erop dat de VVD haar standpunt niet heeft veranderd, daar waar andere partijen dat wel hebben gedaan: “Die zijn een beetje van het padje. De sociaaldemocraten omdat ze hun kibboetsideaal zagen verdwijnen, en het CDA is van Saulus naar Paulus gegaan. Maar met de manier waarop bijvoorbeeld Zweden nu partijtrekt voor de Palestijnen ga je niets bereiken. De VVD heeft in ieder geval een realistisch oog voor Israëls veiligheidsproblematiek. Toen Netanyahu bij Rutte was zijn er afspraken gemaakt over water en elektriciteit voor Gaza. Dat lijkt helemaal niemand te zijn opgevallen maar het waren belangrijke afspraken. Die projecten maken de Israëli’s in de ogen van de Gazanen ook menselijker. De obstakels voor vrede zitten in de wil van de mensen en de moed van de leiders.
Moed kun je leiders niet geven, maar aan de wil van de mensen kun je wel degelijk iets doen. Daarbij komt, iedereen die dit conflict kent, weet al dat we de parameters van de oplossing kunnen dromen, ze zijn al op papier gezet door Clinton en zelfs door Netanyahu. Het grootste obstakel is dat gelijktijdig, synchroon, beide partijen de politieke moed moeten tonen om eruit te komen en dat zij voldoende in staat zijn om daarbij hun achterban te trotseren. Dat is het probleem.”

Schril contrast
Hoe Nederland ook z’n best doet, de belangrijkste speler is natuurlijk de Verenigde Staten, waar een politieke aardverschuiving heeft plaatsgevonden. Ten Broeke: “Ik vind dat Obama fouten heeft gemaakt. Zoals de rode lijn die hij trok in Syrië en toen die werd overschreden, greep hij niet in. Daarmee heeft Amerika enorm veel aanzien in de regio verspeeld. Daarnaast vond ik zijn toespraak aan het begin van zijn eerste termijn in Caïro voor de Arabische wereld niet sterk. Maar John Kerry heeft zich enorm ingespannen om tot een oplossing tussen Israëli’s en Palestijnen te komen. Dat staat in schril contrast met de president die er nu zit en aan wiens uitspraken je geen touw kunt vastknopen. Je vraagt je af of hij de problematiek begrijpt. Ik hou me liever vast aan de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, Rex Tillerson, en de nieuwe Amerikaanse ambassadeur bij de VN, Nikki Haley, die zich hebben uitgesproken voor een tweestatenoplossing.
Maar even terug naar Europa, wij realiseren ons te weinig dat Israël het kanariepietje in de kolenmijn is. Ze hebben al decennialang te kampen met de problemen waarmee Europa nu pas wordt geconfronteerd. Ze leven allang met een grote moslimminderheid, Er hoefde maar één aanslag in Europa te worden gepleegd en de hele rechtsstaat werd hier al in twijfel getrokken. In Frankrijk werd de noodtoestand afgekondigd en het leger bewaakt de straten. In Israël grijpen ze in, ruimen ze op en gaan ze door. Ik zag dat bij een etablissement in Tel Aviv waar ik toevallig langsliep, vlak na een aanslag. Vier dagen later werd op die locatie een feestje, het leven, gevierd. De boodschap? Wij gaan door! Het is een manier van absorberen die wij in Europa nog moeten leren. En tegelijkertijd kunnen Arabische vrouwen in Israël zonder probleem in boerkini van de zee genieten en gaat Rivlin op de foto met een tiental shariarechters. Ik ben faliekant tegen shariarechtbanken, maar in Israël hebben ze ze gewoon, en ze zijn er nog trots op ook.”

Geen overheidsgeld
Intussen hebben we in Nederland te maken met BDS-organisaties die Israël willen isoleren. “Die hebben in mijn ogen een verwerpelijke doelstelling. Ik denk ook dat ze eerder anti-Israël zijn dan pro-Palestijns. Ik heb ze hier op kantoor gehad. Als je ze vraagt of Haifa een Israëlische stad mag blijven, krijg je een onduidelijk antwoord. Als je ze vraagt naar een tweestatenoplossing beginnen ze met een ‘ja’, maar eindigen met een ‘nee’. Ze zeggen geen problemen te hebben met Joden, maar zodra die zich verenigen in een soevereine staat met zelfbeschikkingsrecht wordt het ineens ‘zionisme’, maar ze bedoelen iets anders. We moeten daar heel veel afstand van blijven nemen. Ook omdat hun grondhouding zeer ondermijnend is voor elk vredesinitiatief.
Ik vind dus ook dat we moeten kijken naar de NGO’s, non-gouvernementele ontwikkelingsorganisaties, die die BDS-organisaties subsidiëren. Ik wens daar geen overheidsgeld aan uit te geven. Willen ze vrijheid van meningsuiting? Best. Maar in de grondwet staat niet dat die vrijheid van meningsuiting gesubsidieerd hoeft te zijn. Aan subsidie mogen we eisen stellen, ook wat betreft een ANBI-status (belasting-aftrekbaar), die nu wel heel makkelijk wordt verkregen, de geldstromen zijn namelijk zeer ondoorzichtig. Daar zou meer helderheid over moeten komen.”

Ontwaakt
“Toen ik net Kamerlid werd, heb ik veel gesprekken gehad met vertegenwoordigers van de Joodse gemeenschap, die ik iedere keer weer het woord antisemitisme hoorde noemen. Ik dacht dat dat een bepaalde overgevoeligheid was of dat men Israël-kritiek te gemakkelijk als antisemitisme zag. Maar beide aannames waren niet juist. Ik ben van mening dat we dit veel te lang hebben onderschat, omdat we ons waarschijnlijk niet konden voorstellen dat het zo erg was. Er ís groeiend antisemitisme en we hebben een enorm probleem met moslims in dit land die in groten getale Joden niet vertrouwen en Israël haten. We zijn ruw uit onze droom ontwaakt. Ik steek dus de hand in eigen boezem. Maar gelukkig leren we wel snel. Ik ben het met ons Amsterdamse raadslid Dilan Yesilgoz eens dat er ook voor Joodse winkels beveiliging moet komen. Die winkeliers zitten met een onveiligheidselement dat we niet meer onder regulier ondernemersrisico kunnen scharen.

‘Ik ben volstrekt intolerant geworden tegenover intolerantie’

Ik wil niet dat in Nederland toestanden ontstaan als in Frankrijk, waar het aantal mensen dat op alia gaat in een paar jaar tijd is verdrievoudigd. En ik denk dat we de vele studies over antisemitisme onder moslims wel degelijk serieus moeten nemen. Volkskrant-columnist Paul Brill kun je echt niet van hysterie betichten. Als hij in het boek Ontroerende onzin van Ronit Palache zegt dat we voor een nieuwe antisemitische golf staan, dan moeten we naar hem luisteren en pal voor, ik zou bijna zeggen ‘onze’ Joden gaan staan. Ik ben volstrekt intolerant geworden tegenover intolerantie. Maar normen en waarden worden uiteindelijk niet door de overheid afgedwongen, die handhaven we ook zelf door ons erover uit te spreken en ferm te zijn. Vrijheid is niets waard als je niet ook weerbaarheid voor die vrijheid wil tonen.”

‘Wat ik moeilijk vind, is dat Wilders het parlement als nep bij het grofvuil zet en claimt dat hij “het volk” is’

Trias politica
Helden noemt Ten Broeke in dit verband Ahmed Marcouch, Ahmed Aboutaleb, Ibrahim Wijbenga en Yassin ElForkani, “maar van hen hebben we er duizenden nodig en niet-moslims moeten eendrachtig om hen heen gaan staan. Als Nederlandse samenleving moeten we meer doen dan kijken naar wetten. We moeten onze vrijheden en normen luid uitdragen. Ook op de sociale media.” Iemand die zijn mening op Twitter niet onder stoelen of banken steekt, is Geert Wilders. “Hij claimt, terecht, bescherming van de staat en benut zijn vrijheid van meningsuiting maximaal. Maar wat ik moeilijk vind, is dat hij het parlement als nep bij het grofvuil zet en claimt dat hij ‘het volk’ is. Hij bespuugt de rechterlijke macht, en de compromissen die nodig zijn om een land te besturen doet hij af als een vorm van landverraad. De burgerlijke vrijheid die wij hier in Nederland bezitten, hebben we te danken aan de trias politica. En juist die haalt Wilders onderuit, onze civiele vrijheden verdwijnen dan in een Bermudadriehoek. Maar ons land is gebouwd op het overbruggen van verschillen, op religieuze tolerantie en het respect voor de scheiding der machten. Dat heeft ons groot gemaakt.”

Foto’s (door Joël Serphos): Han ten Broeke in Gaza, waar aardbeien worden gekweekt met Nederlandse hulp en Israëlische technologie.
Daaronder: Aardbeien uit Gaza gingen mee naar Israël, waar ze werden uitgedeeld.