Joodse ruzies

Het Familiediner is een van mijn favoriete televisieprogramma’s. Voor wie het programma niet kent: familieleden die al acht, twintig of dertig jaar ruzie met elkaar hebben en sindsdien geen woord meer met elkaar hebben gewisseld, worden gevraagd voor het oog van de camera weer met elkaar aan tafel te schuiven in een laagdrempelig restaurant, zonder uitzondering ergens in de provincie. De vraag is telkens of ze daartoe bereid zijn.

Waar gaan de ruzies over? Ingrid ging op bezoek bij haar broer Gerard en zijn vrouw Annet, maar die vergaten te bedanken voor de meegenomen appeltaart. Opa en oma gingen mee op vakantie, maar gingen met kleinzoon Bertje naar het strand in plaats van naar het zwembad, in strijd met wat met schoondochter Ina was afgesproken. Meestal schuiven de net herenigde familieleden na een paar norse woorden aan de netjes gedekte tafel. Wat ik me afvraag is: hoe zou een Joodse variant van dit programma eruitzien?
Laat ik allereerst aangeven dat ik de inspiratie voor het antwoord op deze vraag in mijn eigen omgeving vind, maar daarnaast ook put uit hetgeen ik zag tijdens mijn journalistieke reizen langs Joodse gemeenschappen wereldwijd de afgelopen jaren. Er zijn – grof gezegd – twee varianten waarop met tegenstellingen, irritaties en frustraties wordt omgegaan in Joodse kring. De eerste variant is die waarbij op zeer luide toon ruzie wordt gemaakt, desgewenst schreeuwend en met veel handgebaren. Voor een buitenstaander kan het lijfelijk aanwezig zijn bij een dergelijke ruzie, thuis bij een Joods familie, een schokkende ervaring zijn. Woorden worden kracht bijgezet met hard gebons op tafel. Er worden opmerkingen gemaakt die door merg en been gaan. Vrouwen rennen snikkend de kamer uit, en een oude, grijze man geeft met jas en sjaal om aan geen moment langer te blijven in een huis waar een achterbakse egoïst (de drie jaar jongere broer van de grijze man) het voor het zeggen heeft. En dan komt het: twee minuten later zitten de twee bejaarde broers Ab en Sam in fauteuils weer rustig met elkaar te spreken over verstandige beleggingen, terwijl de net nog snikkende vrouwen met een glimlach wat lekkere pekelaugurken op tafel zetten.
Een andere veelvoorkomende variant uit Joodse kring is dat juist helemaal geen ruzie wordt gemaakt, helemaal niets wordt uitgesproken en na een tijd – vrij plotseling – de stekker uit een relatie of vriendschap worden getrokken. Mensen raken gebrouilleerd en zijn in beperkte mate in staat om het contact weer aan te knopen. In de Joodse versie van Het Familiediner zou de presentator wanhopig in de knel komen, omdat de aanloop naar de vredig gedekte tafel bovengemiddeld indringend is. Het Joodse familiediner zou waarschijnlijk een weinig gestructureerd programma zijn, simpelweg omdat de deelnemers zich weinig gelegen zouden laten liggen aan het vooraf uitgestippelde scenario. Deze week kunt u in het NIW lezen dat uit onderzoek blijkt dat in Joodse kring aanzienlijk meer relatieproblemen en scheidingen voorkomen. De achterliggende oorzaken blijken uit aanzienlijk meer te bestaan dan alleen een verwijzing naar de Shoa. Ruzies in Joodse kring hebben heel vaak een extra lading. Tijdens mijn reizen trof ik geregeld twee oudere heren aan die felle twisten met elkaar uitvochten en daarbij een belangrijke tegenstelling binnen een Joodse gemeenschap belichaamden. Uiteindelijk komt het er vaak op neer dat ze, zeker in gedecimeerde gemeenschappen, op sjabbat beiden nodig zijn om een minjan te vormen en dan, in ieder geval voor even, de gelederen te sluiten. Misschien is dat wel een mooie slotakte voor de Joodse versie van Het Familiediner, waarbij het de vraag is of die om religieuze redenen wel mag worden gefilmd.