Voor mij ligt een geheim bericht dat de ambassade van de VS in Den Haag op 15 oktober 2009 naar het State Department stuurde en waarin gewag werd gemaakt van een knetterende ruzie tussen de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken, Maxime Verhagen, en zijn collega van ontwikkelingssamenwerking, Bert Koenders. Uit het, dankzij WikiLeaks, tot ons gekomen geheime ambtsbericht wordt duidelijk dat de ruzie zich toespitste op de vraag hoe de Nederlandse regering diende te reageren op het Goldstone-rapport dat over de voorlaatste Gaza-oorlog was uitgebracht in opdracht van de VN mensenrechtencommissie.
Dat rapport bevatte ernstige kritiek op het militaire optreden van Israël en was wereldwijd zeer omstreden. Israël zelf had aan het onderzoek van Goldstone medewerking geweigerd. Uit het verslag van de Amerikaanse ambassaderaad in Den Haag bleek dat Koenders (PvdA) een keiharde veroordeling van Israël wenste en het Goldstone- rapport zonder voorbehoud omarmde, daar waar Verhagen als vriend van Israël eerst wilde weten hoe de VS zich zou opstellen en niets voor een Nederlandse veroordeling van Jeruzalem voelde. De Amerikaanse ambassade had de informatie vertrouwelijk verkregen van de directeur-generaal politieke zaken van het ministerie van Buitenlandse Zaken, Pieter de Gooijer.
Diezelfde Bert Koenders is vorige week door de koning als nieuwe minister van Buitenlandse Zaken ingezworen, na het stokje te hebben overgenomen van Frans Timmermans. Koenders heeft een lange staat van dienst als criticus van Israël. In dit opzicht is zijn trackrecord zo mogelijk nog indrukwekkender dan van Timmermans toen deze het stokje van Uri Rosenthal overnam. Timmermans had als Kamerlid van de PvdA bij herhaling gepleit voor maatregelen tegen Israël en was een voorstander van desinvestering en het etiketteren van producten uit de bezette gebieden.
Toen hij als bewindsman aantrad waren dan ook de verwachtingen op en rond Amstelveen en het Gelderlandplein laag gestemd. De werkelijkheid bleek een geheel andere. Na zijn aantreden sloeg Timmermans om als een blad aan een boom. Hij was plots géén voorstander van sancties en al helemaal niet van desinvestering. Toen het ABP aankondigde investeringen in Israël te heroverwegen trachtte diezelfde Timmermans de raad van bestuur van dit pensioenfonds tot andere gedachten te brengen. Toen er in de Tweede Kamer een debat over Israël werd gevoerd merkte een verslaggever van het NOS-Journaal dan ook laconiek op dat minister Timmermans overhoop lag met het (ex-)Kamerlid Timmermans. De ommezwaai van de Limburger was echter niet het gevolg van voortschrijdend inzicht, maar van de keiharde eis van coalitiepartner VVD dat met een anti-Israël-beleid geen genoegen zou worden genomen en dit de relatie tussen VVD en PvdA ernstig onder druk zou zetten. Timmermans maakte derhalve een draai van 180 graden.
De allesoverheersende vraag is thans of we van Koenders eenzelfde draai kunnen verwachten. Ik ben geneigd hem wat dat betreft het voordeel van de twijfel te geven. Koenders wist toen hem gevraagd werd om Timmermans op te volgen drommels goed wat dat impliceerde. Afwijking van de door de VVD gewenste pro-Israël-lijn zou de verhouding binnen de coalitie onnodig onder druk zetten en zelfs tot een crisis kunnen leiden. Het laatste waar de PvdA – gezien de peilingen – thans behoefte aan heeft zijn nieuwe verkiezingen. Koenders zal dus knarsetandend beleid moeten verdedigen waarvan eenieder weet dat hij daar zelf niet achter staat, of dat zelfs hartgrondig verafschuwt. Timmermans heeft dat virtuoos gedaan en er is geen enkele reden om te veronderstellen dat ook Koenders naast begaafd politicus niet eveneens een behendig acrobaat zal blijken te zijn. Timmermans en Koenders hebben verder gemeen dat zij intrinsiek geen vijanden of tegenstanders van de staat Israël zijn, maar slechts de politiek van de Israëlische regering verwerpen. Als de PvdA in Nederland de absolute macht zou hebben gehad, zou zowel Timmermans als Koenders wereldwijd voor sancties tegen de Joodse staat hebben gepleit en zou Nederland voorop hebben gelopen in anti-Israëlisch beleid. Gezien de marginale rol die de PvdA tegenwoordig nog in de landspolitiek speelt hoeven we vooralsnog niet voor dat scenario te vrezen.
Ten slotte zij hier nog opgemerkt dat ik noch Timmermans, noch Koenders ook maar in de verste verte verdenk van antisemitisme. Timmermans heeft zich als bewindsman als geen ander publiekelijk tegen het opkomend antisemitisme uitgesproken en ik ben er op voorhand van overtuigd dat ook zijn opvolger er zo over denkt. Beiden zijn of waren uiterst kritisch over het Israëlisch beleid en vonden dat dit niet zonder gevolgen mocht blijven. Met name dat laatste gaat ver. Maar niet té ver. Als politicus mag men dit standpunt innemen, maar binnen een regeringscoalitie is men gebonden aan afspraken met de partners. Het is inmiddels geen coalitiegeheim meer dat voor de VVD een anti-Israëlisch Nederlands beleid een breekpunt zou zijn. Met deze wetenschap zou men wat mij betreft morgen zelfs Dries van Agt als minister met Gretta Duisenberg als staatssecretaris van BuZa mogen voordragen. Als bewindsman binnen een coalitie waar steun aan Israël is geborgd, zijn politici als Timmermans en Koenders aanzienlijk minder bedreigend dan als Kamerlid of partijtijger. Koenders is in feite Timmermans 2.0.
Abonneer op het NIW
