Koerier voor het verzet

De Giro d’Italia, een van de drie grote traditionele wielerrondes, is toe aan zijn 101ste editie. Dit jaar starten de renners voor de dertiende keer in het bestaan van de race buiten de landsgrenzen van Italië, en voor het eerst buiten Europa. Een uniek gegeven, want dat gebeurde ook nooit eerder bij die andere twee grote rondes, de Vuelta a España en de Tour de France. Vrijdag vier mei strijkt wielerminnend Italië neer in Jeruzalem, om daar op smalle racebandjes het asfalt te teisteren in een individuele rit tegen de klok. Een ideaal begin voor de Nederlandse titelverdediger Tom Dumoulin, wellicht stelt hij zich daar zelfs al kandidaat voor een nieuwe zege. Op de tweede en derde dag worden twee etappes verreden, van Haifa naar Tel Aviv en van Beër Sjeva naar Eilat. Door de overstromingen van vorige week in Israël, die enkele jonge levens hebben gekost, bestaat evenwel de kans dat het parcours verlegd wordt. De vierde dag is al een rustdag, met nog maar 405 kilometer in de benen. Het gaat dan ook niet zozeer om de rust, maar om de verplaatsing naar Italië, waar de rest van de etappes wordt afgewerkt. 

De commerciële molen
Opvallend, die start van de Giro in het Heilige Land, want Israël is niet het eerste land waar je aan denkt bij wielrennen. Enkele decennia terug kwamen renners uit Italië, Frankrijk, België, Spanje of uit Nederland. Langzaam kwam daar verandering in en verspreidde de wielersport zich. Er ontstonden koersen in alle werelddelen, klein of iets groter maar nog steeds lang niet zo groot als de traditionele rondes van Frankrijk, Spanje en Italië. Die behouden hun status door de commerciële en publicitaire molen hard te laten draaien. Alles om binding te zoeken met de wielerfan over de hele wereld. Als het te organiseren valt en het geld van de bieder is goed, dan gaat het circus over de landsgrenzen. 

Naar Israël dus! Maar waarom juist daarnaartoe? Ongetwijfeld zullen er mensen zijn die fietsen of fan zijn, maar is dat genoeg? Noem bijvoorbeeld eens een bekende Israëlische renner, een koers of een sponsor. Ik legde die vraag voor aan de grote Nederlandse kampioenen Joop Zoetemelk, Henk Lubberding en Johan van der Velde, zonder resultaat.

Opperhelden
Sinds 1998 bestaat het Israëlisch kampioenschap op de weg. Dat lijkt de benodigde aanleiding om een grote ronde in huis te halen: twintig jaar wielrennen in Israël. De meest in het oog springende namen uit die twintig jaar zijn Dor Dviri en Niv Libner, beiden drie keer nationaal kampioen. Daarnaast wonnen ze meer dan tien profkoersen, echter nooit buiten Israël. Bij de dames valt Leah Goldstein op, zij won de titel maar liefst zeven keer.

Maar wat belangrijker is: het Italiaans wielrennen heeft banden met de Joodse gemeenschap en Israël die verder teruggaan dan die twintig jaar. Laat mij u meenemen naar Italië in de Tweede Wereldoorlog. Het land was bezeten van wielrennen, de grootste renners werden door de fans, de tifosi, als helden vereerd. Daarboven stonden de opperhelden, de kampioenen der kampioenen ofwel de campionissimi. Een van hen, misschien wel de grootste van allemaal, qua innerlijke overtuiging zeker, is Gino Bartali.

In Ponte a Ema, aan de oevers van de Ema vlakbij Florence, begon in 1914 het levensverhaal van een fietskampioen die zijn moed ook liet spreken in de donkere oorlogsjaren en daarmee velen hielp overleven. Een van hen was Giorgio Goldenberg. Hij woonde met zijn familie in Florence en was bevriend met Bartali. In het begin van de oorlog konden ze zichzelf nog redden maar toen op 8 september 1943 het land werd bezet door de nazi’s kwam het leven van de Joodse familie Goldenberg in gevaar, ze konden niet anders dan onderduiken. Giorgio kwam terecht in een klooster in Assisi, maar voor de rest van het gezin was daar geen plaats. Ze konden nergens heen; wellicht durfde niemand het aan een Joodse familie onderdak te geven. De straf die daar op stond was immers verschrikkelijk. Toch werd het gezin een helpende hand geboden: de hand van Giorgio’s jeugdvriend Gino Bartali, die de familie onderbracht in zijn kelder. Nadat ook de kloosterlingen niet gespaard bleven haalde Bartali ook Giorgio naar zijn huis, het gezin was weer compleet.

Om na de oorlogsjaren weer wedstrijden te kunnen rijden bleef Bartali trainen. Ondertussen zag een kardinaal die banden had met het verzet een ideale koerier in Bartali, die vanwege zijn kampioenenstatus minder snel zou worden aangehouden. Zo smokkelde Bartali in zijn fietsframe vervalste persoonsbewijzen van de drukker naar Joodse onderduikers en redde zo het leven van Giorgio Goldenberg, diens familie en naar schatting achthonderd anderen. 

Na de oorlog emigreerde de familie Goldenberg naar Israël en ging Giorgio verder door het leven als Shlomo Paz. Gino Bartali, ongeëvenaard klimmer, winnaar van vele koersen waaronder driemaal de Giro en twee keer de Tour de France, werd in 2013 geëerd als Rechtvaardige onder de Volkeren door Yad Vashem. “Hij heeft zijn leven en dat van zijn gezin op het spel gezet om dat van ons en van honderden anderen te redden. Hij is een held en heeft recht op die titel,” zei Paz bij de toekenning.

Bartali stierf op 5 mei 2000. “Het leven is als de Giro,” zei hij in de laatste dagen voor zijn dood. “Er lijkt geen eind aan te komen, maar op een gegeven moment komt de laatste etappe. Misschien had je er niet op gerekend, maar ik nu wel. Over een tijdje word ik geroepen en ga ik daarheen, naar boven… mijn laatste klim. De hemel is vast een heerlijke plek, net als de groene toppen van de Dolomieten nadat je honderd bochten hebt gedraaid en al die tijd hebt doorgetrapt.”

‘Het leven is als de Giro, er lijkt geen eind aan te komen’

Favoriet
De Giro van 2018 start in Jeruzalem op een parcours van nog geen tien kilometer, hemelsbreed tweeduizend meter van Mount Herzl, met achttien ploegen van acht renners. Er rijden veertien World Tour-teams mee en vier Procontinental-teams, waaronder het Israëlische Israel Cycling Academy. In dat team rijden zelfs twee Israëlische wielrenners: Guy Niv en Guy Sagiv, een heuse doorbraak. Winst hoeven we echter niet van hen te verwachten, daarvoor rijden de favorieten toch op een heel ander niveau. In de Giro zijn twee tijdritten opgenomen, koren op de molen van onze kampioen, Tom Dumoulin. Als hij niet de spreekwoordelijke klap van die molen krijgt, dingt de winnaar van vorig jaar wederom mee naar de ereprijzen. Andere favorieten zijn Fabio Aru, Thibaut Pinot en Chris Froome. 

Hopelijk lezen Joop Zoetemelk, Henk Lubberding en Johan van der Velde het NIW

Hopelijk zullen Joop Zoetemelk, Henk Lubberding en Johan van der Velde het NIW lezen, dan weten ook zij voortaan meer over de koppeling tussen Israël en Italië en de verbindende factor: wielrennen. 

Dit artikel verscheen eerder in NIW 28, 5778.