Dit artikel verscheen eerder in NIW 04, 5778/ 2017. Foto’s: Claudia Kamergorodski.
Mirjam van Praag, econometrist
Het was groot nieuws: professor Mirjam van Praag, hoogleraar econometrie aan de UvA en drijvende kracht achter het Amsterdam Center for Entrepreneurship maakte in januari 2014 de overstap naar de Copenhagen Business School, leerstoel Maersk Mc-Kinney Professor of Entrepreneurship. ‘Weggekocht’, volgens sommigen, ‘weggekaapt’ volgens Van Praag. De Universiteit van Amsterdam meldde trots te zijn dat ze door het prestigieuze Scandinavische instituut was binnengesleept. Na zo’n twintig jaar aan de UvA verkeert Van Praag nu een groot deel van haar tijd in de Deense hoofdstad, waar ze onderzoek doet, doceert en PhD-studenten begeleidt.
Ondernemerschap
De weg naar Kopenhagen begon in Krimpen aan den IJssel, waar Van Praag opgroeide in een Joods gezin. Besef deel uit te maken van het Joodse volk was zeker aanwezig, aan religie werd weinig gedaan. Met haar zus is ze erg close: “We bellen elke dag.” Haar ouders scheidden toen ze acht jaar was. Na het gymnasium ter plaatse begon ze in 1986 aan de studie econometrie aan de UvA. In 1991 studeerde ze af, enkele jaren binnen het bedrijfsleven verder (onder meer bij Procter & Gamble en The Boston Consulting Group) keerde ze terug naar de universiteit. In 2005 werd ze benoemd tot hoogleraar Ondernemerschap en Organisatie aan de faculteit Economie en Bedrijfskunde. Ze promoveerde op Determinanten van succesvol ondernemerschap, ondersteund door onderzoek, inclusief data.
Een jaar later zette ze het zeer succesvolle ACE (Amsterdam Center for Entrepreneurship) op. Het centrum richt zich erop vanuit hoger onderwijs en onderzoek meer ondernemerschap te ontwikkelen. Een revolutionair idee: vanuit de academische wereld niet alleen theoretisch maar ook praktisch bijdragen aan succesvol ondernemerschap. Een deelproject is bijvoorbeeld de Startup Village, een aantal ‘containerkantoren’ in het Amsterdam Science Park, ontworpen door Julius Taminiau Architects. Innovatieve en op wetenschap gebaseerde hightech startups kunnen er terecht en vormen via workshops en evenementen een levendige gemeenschap van entrepreneurs.
Van Praag staat regelmatig in de lijst van meest invloedrijke Nederlanders en is kroonlid van de SER (een expert, meestal hoogleraar, die bruggen slaat tussen werknemers en werkgevers). De lijst publicaties en activiteiten op haar naam is schier eindeloos. Daarnaast reist ze de wereld over om lezingen te geven over entrepreneurship en aanverwante onderwerpen. Ze is moeder van Sarah (19) en Boaz (18).
Grote liefde
De nieuwe baan bevalt goed. Na een jaar of acht inspirerend maar tijdrovend leiding geven aan het ACE miste Van Praag haar grote liefde, het wetenschappelijk onderzoek. “Wetenschappelijk onderzoek is topsport: als je er te lang uit bent, líg je er ook uit.” Precies toen ze erover dacht haar weg daarheen terug te vinden, kwam de e-mail uit Denemarken. An offer she couldn’t refuse: een prachtige leerstoel bij een business school op hoog niveau, heel veel onderzoeksmogelijkheden én een groot, speciaal daarvoor gecreëerd budget. Haar onderzoeksgebied, innovatie en ondernemerschap, wordt daar heel belangrijk gevonden. Ze kreeg de mogelijkheid om verschillende psychologische factoren van ondernemen te onderzoeken, bijvoorbeeld de vraag of ondernemerschap te leren is en of er verschil is tussen managers en ondernemers. Ook diversiteit heeft haar warme belangstelling. We weten dat een divers team (man/vrouw, etnisch divers en met verschillend IQ) beter presteert, Van Praag onderzoekt waarom dat zo is.
‘Wetenschappelijk onderzoek is topsport, als je er te lang uit bent, líg je er ook uit’
Het op en neer reizen naar Scandinavië is zwaar, het werk vindt Van Praag ‘fantastisch’. Vooral het begeleiden van (promotie)onderzoek. “Het is erg leuk om jonge mensen te helpen een vliegende start te maken in hun carrière. Wetenschappelijk onderzoek is een ratrace geworden met keiharde internationale concurrentie. In mijn tijd was dat minder. Mensen die het nu halen zijn enorme doorzetters, echte slimmerds, totaal gemotiveerd. Ik heb ook wel een boodschap uit te dragen. Ik inspireer mensen graag hun dromen te volgen. Vrouwen moedig ik aan te gaan werken in een mannenwereld.”
Vanaf de zijlijn is Van Praag nog verbonden aan de UvA. Vanuit Kopenhagen is ze internationaal actief, voornamelijk in West-Europa en Noord-Amerika. Ze geeft lezingen, is actief op conferenties, zit in promotiecommissies en is twee keer per jaar in Brussel om voor de Europese Commissie onderzoeksvoorstellen te beoordelen. Verder organiseert ze met een collega de jaarlijkse Oxford Residence Week for Entrepreneurship, zit in de redactie van het Amerikaanse Journal of Business Venturing, en houdt contact met voormalige PhD-studenten en onderzoekers in hetzelfde veld. “De mensen met wie ik werk zijn over de hele wereld verspreid, dus veel reizen is, naast Skype-meetings, vanzelfsprekend. Ik heb het naar mijn zin in Kopenhagen, ben erg gelukkig met onderzoek doen. Al sluit ik niet uit dat ik op een dag weer bestuurlijk of organisatorisch bezig zal zijn.”
‘Het is erg leuk om jonge mensen te helpen een vliegende start te maken met hun carrière’
Niet gek
Opvallend is dat iemand die zelf nooit ondernemer is geweest zich intensief met dat onderwerp bezighoudt. Niet gek, volgens Van Praag. Ondernemerschap bleek een nauwelijks bestudeerd onderwerp te zijn dat aandacht verdiende. Haar keus op dit onderwerp te promoveren werd slecht begrepen, maar ze liet zich niet afschepen – als er maar íéts te verklaren of te voorspellen zou zijn, was dat voor haar genoeg. Om nog beter beslagen ten ijs te komen werd ze lid van ondernemersverenigingen. “Geweldig om die mensen, de data uit mijn steekproef, in het echt te ontmoeten.” Ondertussen houdt ze zich ook als adviseur bezig met sociaal ondernemerschap, dat naast winst gericht is op sociale aspecten als duurzaamheid of het creëren van arbeidsplaatsen.
Professionele contacten zijn louter lovend over Van Praag. Zoals Sabine de Jong, met wie ze belangeloos samenwerkt aan het participatiecertificaat. Dit particuliere initiatief van De Jong streeft ernaar met een door bedrijven geschonken budget van 3500 euro obstakels weg te nemen bij mensen met grote afstand tot de arbeidsmarkt. “De manier waarop Mirjam zich inzet is fantastisch. Ze is heel motiverend en is in staat om op verschillende manieren naar een vraagstuk te kijken, belangen af te wegen en naar anderen te luisteren. Altijd nuchter, en met humor. Ze communiceert erg goed en benadert iedereen, op welk niveau dan ook, op een oprechte manier. Verrassend is dat ze ook een echte ‘sales’ kan zijn, een verkoper, die bedrijven met rustige argumenten weet over te halen bij te dragen aan dit project.”
‘Geweldig om die mensen, de data uit mijn steekproef, in het echt te ontmoeten
Ook hoogleraar economie en bedrijfskunde Alexander Rinnooy Kan bedient zich van superlatieven. “Toen ik voorzitter was van de SER werd ze kroonlid, toen zij het ACE startte vroeg ze me als voorzitter. Samenwerking met haar is een feest. Ze is heel goed in wat ze doet, staat ervoor. Ze is coöperatief en bescheiden, hoeft niet alle eer te hebben, deelt gewoon. Ze is meervoudig begaafd.”
Extended family
Het jodendom speelde in van Praags jeugd geen grote rol, maar na een eenmalig bezoek op zevenjarige leeftijd aan jeugdvereniging Haboniem, kwam ze op haar vijftiende uit zichzelf terug. En met plezier. “Er ging een wereld voor me open. Ik leerde Ivriet, nieuwe liedjes. De reis naar Israël toen ik zestien was, was de kers op de taart.” Haar vriendengroep bestaat voor de helft uit Joden, een soort extended family. Ook andere aspecten in haar leven hebben met het jodendom te maken. Van Praags ouders zaten tijdens de Tweede Wereldoorlog als heel jonge kinderen zonder ouders ondergedoken en werden, nog steeds heel jong, weer met hun ouders verbonden. “Daar krijg je onthechte toestanden van. Echtscheiding lijkt wel een thema in mijn familie. Dat kan daar zeker mee te maken hebben.”
Israël draagt ze een warm hart toe. “Dat ik daar regelmatig heen ga kun je bijna een hobby noemen. Ik heb er veel vrienden en vind Tel Aviv een van de leukste steden ter wereld. Ook voor mijn werk is het interessant, het is fijn als ik daar lezingen kan geven. Universiteiten als de Hebrew University in Jeruzalem en de universiteit van Tel Aviv zijn topinstituten, vergelijkbaar met heel goede Amerikaanse evenknieën. Er lopen bekende professoren rond, de studenten zijn intelligent. Ondernemerschap – bijnaam van het land is niet voor niets the startup nation – is daar van oudsher heel belangrijk. Als ik er een lezing geef, zoals laatst over diversiteit, leer ik ook van de vraagstellers en niet alleen andersom. Het land is zo divers, alleen al binnen de groep Joden zijn de verschillen enorm. Wat diversiteit betreft zijn ze ons een paar stappen voor. Als econometrist ben ik bezig met netjes meten, met het vinden van oorzaken daarvoor. Maar als je in een land bent waar diversiteit de praktijk is, snap je het intuïtief: hier werkt het. Politiek lukt de integratie daar misschien nog niet altijd even goed, maar op de werkvloer wel.”
Zelf is ze geen voorstander van de politiek zoals die nu in het land wordt bedreven, maar: “Soms wordt de politiek met het land zelf verward. Het blijft een land waar ik graag ben. Eigenlijk net als in menselijk contact: je kunt iemands gedrag afkeuren, maar daarmee keur je niet meteen de persoon af.”
Spontane lunch
Houdt iemand met zo’n druk leven nog tijd over voor iets anders? “Haha, gelukkig wel! Lange tijd waren mijn kinderen mijn enige ‘hobby’, nu zijn ze zo groot dat ze helemaal hun eigen gang gaan. Maar ze wonen nog steeds bij mij en dat is erg gezellig. Af en toe is er ineens een spontane lunch die uren duurt. Tegenwoordig heb ik meer tijd voor hardlopen, yoga, lezen, pianospelen, theater, film, of een weekendje heerlijk ontspannen. Daar word ik heel gelukkig van. Ook mijn vrienden zijn heel belangrijk, daar breng ik graag veel tijd mee door. Ik kijk nooit tv, mijn kinderen lachen me uit omdat ik zelfs niet meer weet hoe ik hem aan moet krijgen.”
Blijft de vraag hoe iemand zoveel activiteiten in één leven weet te stoppen. Volgens insiders, zoals goede vriendin Daniëlla, komt dat door haar efficiëntie en scherpe focus. “Toen Mirjam als puber met ons drukke gezin mee op vakantie ging en ik met mijn broers en zussen aan tafel hard zat te lachen en praten maakte zij in een hoekje rustig huiswerk. Ze hoorde ons niet eens.” Dat ze er ondanks haar drukke leven is voor degenen van wie ze houdt, vertelt dochter Sarah, studente psychologie. “Toen ze naar Kopenhagen ging, waren mijn broer en ik jonger. Zelfs op afstand zorgde ze goed voor ons, ook in de hoeveelheid aandacht die we nodig hadden.” Ze ziet haar als voorbeeld: “Dat succes wil ik ook wel.”
Van Praag kan zelf geen duidelijke oorzaak van haar succes aanwijzen. “Mijn carrière was geen vooropgezet plan, ik maakte keuzes op gevoel. Eerst wilde ik bewust geen econometrist worden, omdat mijn vader dat al was. Vanwege zijn leuke verhalen over onderzoek maakte ik die keus toch. In het bedrijfsleven was ik niet op mijn plek, dus ik kwam terug in de academische wereld. Toen ik ondernemerschap als promotieonderwerp nam werd ik voor gek verklaard, terwijl het ondertussen bijna een hype is. Achteraf bleek steeds dat ik raak had geschoten. Mijn geheim? Ik weet het niet, misschien geluk. Er wordt gezegd dat ik een goede neus heb.”
Abonneer op het NIW
