Nieuwe koers?

In Israël is het oude machtsblok van Likoed en de charediem verdwenen. De krachtsverhoudingen lijken een afscheid van de beweging naar rechts sinds 1977.

De 33e regering van Israël is in blessuretijd gevormd, na zes weken onderhandelingen, met een overschrijding van bijna twee weken van de limiet van een maand, die op verkiezingsdag, 22 januari, inging. De combinatie Likoed Beiteinu gaat regeren met het centristische Yesh Atid, van Yair Lapid, en het Joodse Huis van Naftali Bennett, de pro-kolonistenbeweging, en Livni’s Hatnuah-partij. De ultra-orthodoxe partijen die al een decennium meeregeerden, United Torah Judaism en Shas, liggen eruit. Maandag werd de regering geïnaugureerd. Een keerpunt van betekenis, zo lijkt het, of zo luiden althans hoopvolle commentaren. Er komen niet meer dan 22 ministers, waarmee deze regering, die steunt op 68 Knessetzetels, de kleinste in decennia wordt. In de oppositie gaan de Arbeid, de orthodoxe partijen, de Arabische partijen en het verschrompelde Kadima. Het landschap is veranderd. Wat ooit een solide rechterblok was, met Likoed, Beiteinu en de orthodoxen, is nu deels ontmanteld: Yair Lapid en Naftali Bennett, de twee ‘snelle’ nieuwelingen aan het politieke firmament, kunnen het samen goed vinden en lijken vastberaden om elkaar het leven niet zuur te maken. Commentatoren hebben de nieuwe toestand al samengevat als: ‘Orthodoxen eruit, kolonisten erin’. Lapid (19 zetels in deze 19e Knesset) en Bennett (12), de twee ‘asjkenazische yuppies’, zijn exponenten van een nieuwe generatie, die Netanyahu altijd beentje kunnen lichten. Netanyahu, die tijdens de formatie geen coherente indruk maakte, is zijn ijzersterke positie kwijt. En hoeveel zekerheid biedt een coalitie met een persoonlijkheid als die van Lieberman (11 zetels, door een rechtszaak niet in staat om zijn taak op Buitenlandse Zaken te aanvaarden)?

Nieuwe politiek
Netanyahu houdt niet zo van verandering, maar die gaat er, wellicht, toch komen. Yesh Atid maakt zich serieus druk over sociale kwesties als de sluipende verpaupering van de middenklasse, en de dienstplicht van ultra- orthodoxen staat vierkant op de agenda, hoeveel jaar het ook zal kosten om het feitelijke beleid te veranderen (herinnert dit niet aan onze eigen taaie hypotheekaftrek). Lapid en Bennett kun je niet meer lijmen met een verhoogde kinderbijslag en ze vormen geen ‘natuurlijke’ coalitiegenoten van Netanyahu; de verbintenis zal tijdelijk zijn, en hoe tijdelijk moet blijken. Deze coalitie is gered door Bennett. Netanyahu was moe van de vele eisen van Lapid en hij kwam met een ultimatum: sluit een compromis, of we gaan met de orthodoxen in zee. Bennett reageerde alert: hij sprong in de auto met zijn extreem slimme chef Onderhandelingen, Shalom Shlomo (de intellectuele motor achter deze coalitie), en reed naar Lapids huis in Ramat Aviv. Onderwijs ging naar Yesh Atid, was het voorstel, en Binnenlandse Zaken naar Likoed, en het voorzitterschap van de belangrijke Knessetcommissie voor Financiën zou voor Bennetts partij zijn. Lapid begreep dat verder dwarsliggen niets meer zou opleveren en ging akkoord. Hij vertrouwt Bennett, die verkondigde dat hij zijn vriend Lapid niet liet vallen, maar dat zulks niet betekende dat hij ‘iedere idiote manoeuvre zou steunen’. Bennett en Lapid hebben nu, op Financiën en Economie, sleutelposities die een vruchtbare samenwerking mogelijk maken. Ze hebben duidelijk gemaakt dat wanneer Netanyahu complotjes wil gaan smeden, hij een muur van 31 zetels tegenover zich vindt.

Verandering
De grootste verandering schuilt in de relatie tussen Likoed en de kolonisten. Nu het centrum samengaat met rechts, verliest het concept ‘rechterblok’ zijn betekenis; de grote beweging naar rechts, die met de verkiezingswinst van Begins Likoed in 1977 begon, lijkt ten einde gekomen. De alliantie tussen Lapid en Bennett doorsnijdt het rechterblok, verwijderde achttien ultra-orthodoxe zetels uit de coalitie en schiep een muur tussen Likoed en de kolonisten. De ultra-orthodoxen gaan het gezelschap van links zoeken, zo luiden de voorspellingen, en ze zullen zich tegen de kolonisten keren, die immers door Bennett worden vertegenwoordigd, terwijl Netanyahu zich door de kolonisten in de steek gelaten voelt. Deze 33e regering zou het begin kunnen zijn van het eind van de dwingende rol van de kolonisten in de Israëlische politiek