Omdat toeval niet bestaat, heeft het zo moeten zijn dat ik een overeenkomst onder ogen kreeg die aangaf wanneer Delta Airlines zich verantwoordelijk acht voor vertraging of uitvallen van vluchten. Ik citeer vertalend: “We nemen geen verantwoordelijkheid voor acts of G’d and Nature.” In Nederland zou dit helaas vandaag de dag volkomen ondenkbaar zijn. Een erkende nationale luchtvaartmaatschappij die zegt dat wij mensen niet alles onder controle hebben, maar de eindverantwoordelijkheid boven ligt en wij daarop geen grip hebben en dus ook geen verantwoordelijkheid kunnen nemen. Interessant overigens dat Delta eigenlijk niet alleen over G’d als eindverantwoordelijke spreekt, maar ook een eigen verantwoordelijkheid toebedeelt aan de natuur, die dan ook in de verklaring met een hoofdletter staat geschreven.
Als we die verklaring vanuit de Joodse filosofie bekijken, dan klinkt hun opstelling erg Joods-filosofisch. Want ook in het jodendom erkennen we G’d als de overkoepelende kracht en Schepper van de totale schepping en van al wat er op deze aarde en in deze wereld geschiedt. Maar de natuur wordt niet gezien als een naast G’d opererende kracht, maar als een manifestatie van Hem, de Eeuwige. Daarom ook is de getalswaarde van Ellokiem, G’d zoals hij zich manifesteert in de natuur, gelijk aan de die van het Hebreeuwse woord voor de natuur en zouden we vanuit het jodendom redenerend de natuur niet met een hoofdletter schrijven. Maar mijn dagboek dreigt nu te religieus te worden en daarom kort samengevat: ik was verbaasd dat een nationale luchtvaartmaatschappij openlijk erkent dat niet de mens maar de Eeuwige uiteindelijk beslist. Ik kan me niet voorstellen dat de KLM, onze nationale luchtvaartmaatschappij, in een contract naar G’d zou verwijzen.
Het verbaast me dat onze nationale luchtvaartmaatschappij openlijk erkent dat niet de mens, maar de Eeuwige beslist
Terwijl ik dit dagboek schrijf, zittend voor mijn computer, en wat aan het filosoferen ben geslagen, lees ik over het neergestorte vliegtuig met aan boord Prigozjin van de Wagner groep en denk ik aan de ontmoeting die ik enige dagen geleden had met een rabbijn uit Rusland. Toen ik hem vroeg over de situatie in zijn land kwam hij met een voor mij verrassende reactie. Zonder ook maar enige goedkeuring te geven aan het moordende oorlogsgeweld, gaf hij de schuld toch veel meer aan Biden dan aan Poetin. Rusland was in zijn woorden omringd door landen die stuk voor stuk niet meer behoorden tot de Sovjet-Unie, maar ook geen onderdeel vormden van de EU. Doordat die landen steeds meer tot het westen gingen behoren, voelde Poetin zich bedreigd met als resultaat de afschuwelijke oorlog van vandaag. Deze rabbijn keurt van geen kant het geweld goed, maar brengt wel de nuance aan die, naar mijn gevoel, in ons Nederland vaak onopgemerkt blijft. Als ik een Russisch vliegtuig zie neerstorten of een Russische tank in brand zie vliegen, geeft mij dat een goed gevoel. Maar bij het zien van Oekraïense soldaten die hun benen op het slagveld vanwege Russische mijnen hebben verloren, word ik pijnlijk vol medeleven getroffen. Het zwart-witdenken is het normaal. Niemand die medelijden voelt met de drie bemanningsleden van het neergestorte toestel waarin (ook) Prigozjin zat. Misschien waren die drie bemanningsleden gewoon naar vrede hunkerende mannen, jonge vaders van een gezin met kleine kinderen die nu als weeskinderen zullen moeten opgroeien. Eigen schuld, dikke bult? Hadden ze maar geen piloot moeten zijn, hoor ik mezelf bijna denken.
Op de begraafplaats van Amersfoort waar ik vorige week even was, zag ik tot mijn schrik dat het monument ter nagedachtenis aan de in Kamp Amersfoort vermoorde Joden ernstig was beschadigd. Had niets te maken met antisemitisme, maar was bijna helemaal het gevolg van acts of God and Nature. Meteen dwaalden mijn gedachten af naar het Russische Ereveld enige kilometers verder op, waar de soldaten liggen die ons probeerden te bevrijden. Maar omdat het Russen waren, waren ze plotsklaps niet meer koosjer vanwege de oorlog in Oekraïne. Oorlog is afschuwelijk, maar wellicht is zwart-witdenken nog afschuwelijker. Denken veroorzaakt geen doden, lees ik in uw gedachten. Klopt! Maar oorlog is wel het brute en dodelijke resultaat van een samenleving die mensen het vermogen om in nuances te denken heeft ontnomen. Oorlog is ‘gevolg van’.
Oorlog is afschuwelijk, maar wellicht is zwart-witdenken nog afschuwelijker
En nu ik toch aan het afdwalen ben: de vorige weken stond vrouwenvoetbal in de schijnwerpers van de media. Voor mijn gevoel kregen de dames heel veel aandacht omdat onze Nederlandse samenleving het niet accepteerde dat mannenvoetbal topnieuws was en hetzelfde spel dat door vrouwen wordt uitgevoerd totaal geen aandacht kreeg. Als nazaat van Aletta Jacobs kon en kan ik me geheel in deze extra media-aandacht voor de dames vinden. Maar wat ik lastig vind: waarom wel gigantisch veel aandacht voor de voetbalsport, maar over basketbal en vele andere sporten bijna niets? Zijn die andere sporten minder sportief? Of heeft voetbal het niveau van de gladiatorenspelen weten te bereiken, of van de stierengevechten?
Onvergelijkbaar? Ja en nee. Natuurlijk is voetbal een geweldige sport omdat het sport is en onvergelijkbaar met het zinloos puur voor het vermaak van mensen doden van stieren. Maar rondom het voetbal is er helaas een cultuur ontstaan van tribunes, drank, drugs en geweld. Honderden en honderden manschappen moeten worden aangerukt om de voetballers en fans van de tegenpartij te beschermen. Sport is goed. Maar als mensen geen opvoeding meer krijgen die voorziet in waarden en normen, is het hek van de dam en ontstaan er afschuwelijke oorlogen die aan beide kanten alleen maar slachtoffers kent.
En dus: laten we proberen aandacht te besteden aan het denken. Nuances bespreekbaar maken. Dat zal erg lastig zijn, want media moeten kijkers en lezers hebben vanwege de gelden die ze nodig hebben om de journalisten te betalen. En de mens hunkert naar sensatie, want zonder sensatie wordt de krant niet verkocht en komt er dus ook geen geld binnen van adverteerders. We hebben een probleem, want zwart-witdenken lokt en de nuance is saai.
Abonneer op het NIW
