700.000 mensen liepen mee in de rouwstoet van Ovadia Yosef. Foto: Flash90
De bekendste en meest omstreden spirituele leider van Israël is op 93-jarige leeftijd overleden. Het land rouwt – maar ook weer niet iedereen.
De begrafenis van rabbijn Ovadia Yosef, op maandagmiddag in Jeruzalem, was de grootste in Israël ooit en hoewel de autoriteiten nauwelijks tijd hadden gehad om zich voor te bereiden vielen er onder de massa’s van 700.000 mensen niet meer dan 300 gewonden. De rest van de week bleven de mensen komen om aan zijn graf respect te betuigen. „De hemel van gisteren is niet de hemel van vandaag,” zei zijn zoon, de sefardische opperrabbijn Jitschak Yosef. De spirituele leider en stichter van Shas, ooit geboren in Bagdad, is overleden, het land is in rouw – en wat nu? Yosef was van 1973-1983 de sefardische opperrabbijn. Hij zat nooit voor Shas in de Knesset, maar verhoogde, volgens sommigen, de culturele en socio-economische status van de traditioneel achtergestelde sefardische Joden. Hij schreef geleerde werken met religieuze interpretaties en reciteerde ellenlange passages uit het hoofd, want zijn geheugen was fenomenaal. Zijn rabbinale uitspraken waren relatief mild; hij kreeg steun van zowel traditionele als seculiere sefardiem. Hij probeerde de Joodse praktijken uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika tot een wettelijk geheel te smeden, creëerde een eigen kosjer certificaat en schiep een netwerk van scholen voor tienduizenden studenten. Hij had een dominante stem bij de keuze van opperrabbijnen en sefardische rechters van religieuze rechtbanken, wat ook weerstand opriep. Hij gold als charismatisch, steunde ‘Oslo’ en de claims op het jodendom van de Ethiopiërs, maar hij deed ook merkwaardige uitspraken. Hij noemde Sjoa-slachtoffers eens ‘gereïncarneerde zondaars’ en zei dat de slachtoffers van orkaan Katrina die tragedie verdienden ‘omdat ze geen God hebben’. In 2010 bereikte Yosef volgens zijn critici een imponerend dieptepunt: ‘Het enige doel van niet-Joden is om Joden te dienen’, meende hij. Een uitspraak die op internationale verontwaardiging stuitte.
Commentaren
Israel Yahom, de gratis dagkrant, kwam met negen pagina’s commentaren, allemaal lofprijzingen. Peres noemde Yosef ‘een groot mens. Grootheid kan niet worden gemeten, je voelt het in een onderzoekende geest, die tot in duistere hoeken doordringt en licht brengt op onverwachte plaatsen.’ Netanyahu zei: ‘Wat kenmerkt een werkelijke geleerde? Hij weet dat hij ondanks de enorme wijsheid nog steeds een leerling is. Hij moet nog meer leren, ruimte voor groei en ontwikkeling.’ En de nummer twee van Sjas, Eli Yishai: ‘Onze generatie kreeg een duur cadeau – en onze harten braken op de dag dat we dat moesten teruggeven.’ Shas-leider Aryeh Deri ging heel ver: ‘Je bent mijn leider, mijn leraar en mijn kompas. Ik voel dat ik geen vader meer heb en de pijn is groter dan op de dag dat mijn vader stierf.’ Verder kun je eigenlijk niet gaan in je aanhankelijkheid en bewondering. Nahum Barnea noemt Yosef in Yedioth Aharonot ‘een verenigende kracht’, zozeer dat zelfs mensen die hij had dwarsgezeten naar zijn begrafenis kwamen, zoals de kolonisten. Het buitenland was heel wat nuchterder: de BBC noemde hem ‘omstreden’, iemand die bekend was vanwege ‘controversiële commentaren over Arabieren, seculiere Joden, liberalen, vrouwen en homoseksuelen’. Hij vergeleek de Palestijnen met ‘slangen’ en riep Mahmoed Abbas op om ‘van de wereld te verdwijnen.’ Maar de BBC prijst hem ook omdat hij Israëlische politici aanmoedigde om het vredesproces aan te gaan en ‘Oslo’ steunde. Haaretz was buitengewoon k ritisch. Volgens Anshell Pfeffer heeft hij ‘geen enkel doel dat hij zichzelf stelde’ bereikt. Het enige wat hij bereikte is ‘een grote stapel boeken’, ‘nogal mager voor iemand die zoveel meer kon’. In de praktijk van de religieuze rechtspraak over familiezaken en conversies heerst nog steeds het ‘Litouwse’ establishment (lees: de Europese elite) en moest Yosef het steeds afleggen tegen de meerderheid van asjkenazische rabbijnen. Hij sprak zich tegen de kabbala uit, maar opende zijn armen voor mystieke elementen in de leer. Hij bewees lippendienst aan de vrede, maar zijn parlementariërs stemden nooit voor vredesinitiatieven, naar zijn zeggen omdat ‘het moment niet goed was’ of omdat er ‘geen gesprekspartner’ was. Ook Yosefs project om de positie van de mizrachiem te verbeteren mislukte. De meest gerespecteerde jesjieves bleven asjkenazisch en ‘zelfs zijn kleinkinderen studeren daar’.
Zorgen
Wat wordt de toekomst van Shas, zonder het overleden kopstuk? Israel Hayom schreef dat de zoektocht naar een opvolger voor Yosef nu al jaren duurt, en die discussies ‘lijken op ruziënde bemanning op een schip dat tegen een ijsberg is gevaren’. Niemand kan Yosef vervangen: ‘Rabbijn Ovadia droeg op zijn rug dat systeem dat Shas heet. Niemand kan zijn schoenen vullen.’ De twee topmannen van Shas, de traditionalist Eli Yishai en Aryeh Deri, die contact zoekt met seculiere partijen, zouden de partij kunnen verscheuren nu Yosef er niet meer is ‘om hun koppen tegen elkaar te slaan’.
Abonneer op het NIW
