Bedoeld als scherpzinnige parodie op xenofobie en intolerantie, slaat de Franse komedie Bon Dieu! de plank volledig mis. Wat zegt dit over Franse humor?
Je ziet het van mijlenver aankomen. Wanneer een gegoed katholiek echtpaar van middelbare leeftijd de zojuist besneden voorhuid van hun kleinzoon onhandig in hun achtertuin begraaft, dartelt hun hondje om de vrouw des huizes heen, die net een broodje ham aan het verorberen is. En ja hoor, de voorhuid belandt in de bek van het hondje, en het plakje ham wordt dan maar begraven. Deze nogal onsmakelijke grap is een van de meest geslaagde in de Franse komedie Bon Dieu!. Kun je nagaan. We zijn dan zo’n vijf minuten onderweg en er zijn in de openingsscène (de besnijdenis) al de nodige ‘Joodse’ grappen de revue gepasseerd. ‘Wat smaakt die wijn raar, zal wel kosjer zijn.’ ‘Heb je last van jeuk? Nee, het broeit zo onder die keppel.’ Het grootste probleem met Bon Dieu! i s e chter n iet de fl auwe, voorspelbare grappen, het is het onderhuidse racisme dat aan het verhaal ten grondslag ligt. Terwijl de film nu juist bedoeld is om datzelfde onderhuidse racisme aan de kaak te stellen. Volgt u het nog? De plot is simpel. Claude en Marie Verneuil hebben het goed, ze wonen in een luxueus landhuis buiten Parijs en hebben vier beeldschone dochters. Het conservatief katholieke, maar zelfverklaard tolerante echtpaar gaat zich steeds ongemakkelijker voelen wanneer hun dochters stuk voor stuk trouwen met mannen uit etnische minderheden. De eerste met een Arabier, de tweede met een Jood en de derde met een Chinees. De hilariteit is compleet, zo moeten de makers hebben gedacht, als de jongste besluit met een Afrikaan te trouwen. ‘Wat hebben we de goede God aangedaan om dit te verdienen?’ verzuchten de ouders. Zo luidt overigens ook de oorspronkelijke, voor het Nederlandse publiek blijkbaar te moeilijke titel: Qu’est-ce qu’on a fait au Bon Dieu? Waaróm ze zulke problemen hebben met hun multiculturele schoonzonenkwartet, wordt niet duidelijk. Ze zijn stuk voor stuk welopgevoed, niet onbemiddeld en lief voor hun echtgenotes. Maar goed. Wat volgt is een aaneenschakeling van uitvergrote clichés en misplaatste stereotypes. Meestal flauw (‘Ik dacht dat Joden zo goed in zaken waren. Moest ze net die ene kiezen die dat niet is?’) of ronduit beledigend (‘Gelukkig is er geen vijfde, die was vast met een zigeuner getrouwd’) en slechts bij uitzondering leuk (de zwarte schoonzoon, als hij zijn schoonouders ontmoet: ‘Je had me niet verteld dat je ouders blank zijn!’). Het is allemaal van het kaliber ‘een Arabier, een Jood, een Chinees en een neger komen een kerk binnen…’ Sterker nog, dat is precies de clou van de film, maar dan uitgesmeerd over 97 tenenkrommende minuten.
Rassengrappen
Het idee is duidelijk: door werkelijk iedere minderheid te ridiculiseren en alle vooroordelen te benoemen, wordt het latente racisme van Frankrijk anno 2014 ontmaskerd. Maar wat zegt het feit dat dit gegeven (‘rijke dochters trouwen met buitenlanders’) het uitgangspunt vormt voor een komedie over de aard van Franse humor? En wat zegt het feit dat Bon Dieu! in zijn thuisland meer dan 10 miljoen bezoekers trekt over het Frankrijk van nu? Het is blijkbaar noodzakelijk om te lachen om racisme. Misschien juist omdat dat zo sterk verweven is in de samenleving? Bon Dieu! is niet de eerste Franse komedie die speelt met spanningen tussen bevolkingsgroepen. In 2008 ging het in Bienvenue chez les Ch’tis nog over de verschillen tussen de warmbloedige inwoners van de Provence tegenover de stugge Noord-Fransen. In Intouchables, door sommigen ook al als racistisch bestempeld, kregen die spanningen een etnisch tintje. Maar bij deze feelgood-hit uit 2011 vormde de relatie tussen een rijke, blanke invalide en zijn zwarte verzorger nog het vehikel voor een hartverwarmend verhaal over vriendschap. Bon Dieu! laat alle pretentie varen en verzandt in rassengrappen die eerder tot gefronste wenkbrauwen leiden dan tot gekrulde mondhoeken. Daarbij helpt het niet als verwijzingen naar de Franse politiek, geschiedenis en populaire cultuur aan je voorbijgaan. Een hit als Intouchables zal Bon Dieu! in Nederland niet worden. Wij snappen dit gewoon niet, zoals een Fransman Zwarte Piet niet zal snappen. Noem het een cultuurverschil.
Abonneer op het NIW
