Tijdens een bijzondere vergadering vorige week dinsdag is de voltallige permanente commissie van het NIK afgetreden. De voorzitter van de centrale commissie, Paul Joseph, overleefde ternauwernood een motie van wantrouwen. Orthodox-joods Nederland is stuurloos.
Voor het eerst in de honderden jaren oude geschiedenis van het NIK, het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap, is een voltallige permanente commissie afgetreden. Vorige week dinsdag, vlak voor Rosj Hasjana, vond een bijzondere centrale commissievergadering plaats in het Joods Cultureel Centrum in Amsterdam. Al maanden was het onrustig bij bestuurlijk NIK, zoals u in het NIW kon lezen. Orthodox-joods Nederland zit met een groot probleem: de logge structuur dateert van honderden jaren geleden, toen er nog meer dan 100.000 Joden waren, verspreid over heel Nederland. Die structuur is niet meer relevant voor de paar duizend nog actieve leden die ons land telt: een herstructurering is op zijn plaats, maar hoe? Ook wordt de druk vanuit niet-Joods Nederland op de sjechita en de briet mila groter. Daarnaast blijkt het wantrouwen tussen ‘Amsterdam’ en ‘de mediene’ nog altijd een belangrijke rol te spelen. Hoe belangrijk werd dinsdag duidelijk. Vooropgesteld: iedereen die het NIW voor dit artikel sprak, benadrukt zich niet voor de koved in te zetten voor Joods Nederland, maar dienend te willen zijn voor de hele kehilla. De realiteit is echter dat behoudend Joods Nederland nooit eerder zo verscheurd was.
De realiteit is dat behoudend Joods Nederland nooit eerder zo verscheurd was
Emotionele wisseling
Allereerst even de verschillende spelers uiteengezet. In het NIK zijn vier grote partijen vertegenwoordigd: de Amsterdamse Nederlands-Israëlietische Hoofdsynagoge (NIHS), de ressorten Den Haag en Rotterdam, en het Interprovinciaal Opperrabbinaat (IPOR). De laatste vertegenwoordigt alle andere kehillot in de mediene. De structuur van orthodox-joods Nederland kan het best worden vergeleken met politiek Den Haag: de CC, de centrale commissie, vormt een soort parlement waarin de vier bovenstaande partijen zijn vertegenwoordigd en bestaat uit 23 personen. De PC, de permanente commissie, moet worden gezien als een soort regering en bestaat uit zeven CC-leden. De bijeenkomst vorige week begon met een motie van wantrouwen tegen de voorzitter van de CC, Paul Joseph, voorzitter van de kehilla Bussum, dus officieel behorend tot het IPOR. Joseph is met vijf andere mediene-kehillot rebel binnen dit ressort. Zij willen dat de herstructurering van het NIK doorgang vindt, terwijl het bestuur van het IPOR juist tegen de huidige herstructureringsvoorstellen is. Joseph overleefde de motie van wantrouwen nipt: elf stemmen voor, elf tegen en één onthouding. Nog voor er een motie van wantrouwen tegen de PC kon worden ingediend, besloot het zevenmanschap af te treden. Dat was na een emotionele wisseling van standpunten met CC-leden, onder wie voormalig PC-penningmeester Gidi Markuszower.
Conclusies trekken
Demissionair PC-voorzitter David Goudsmit over het hoe en waarom: “We merkten dat er geen draagvlak meer was om de herstructurering, een opdracht van de CC zelf, door te voeren. Daarnaast sprak de PC niet met één stem. Dat kan geen stand houden. Formeel kon de PC een motie van wantrouwen naast zich neerleggen, maar als een groot deel van Joods Nederland zich zo tegen je keert, moet je je afvragen of het niet verstandiger is om je conclusies te trekken.”
Gidi Markuszower, die uit de PC is gestapt maar nog wel CC-lid is namens het IPOR: “Ik merkte al lang dat er vanuit de PC geen enkel gevoel was voor de achterban. De onvrede was groot. Zelfs de vertegenwoordigers van de NIHS, uit Amsterdam dus, keerden zich tegen hen. Ik ben maar één stem maar uiteindelijk zagen 18 van de 23 CC-leden deze PC niet meer zitten.”
David Brilleslijper, voorzitter van de NIHS en dus vertegenwoordiger uit Amsterdam: “Deze PC heeft tot recent heel goed werk gedaan en grote stappen gemaakt op een aantal punten. We waren met de herstructurering heel ver en ik vind het jammer dat dat nu een beetje wordt gebagatelliseerd. Iedereen vergeet dat de plannen tot voor kort op een tweederde meerderheid in de CC konden rekenen. Zie ook wat er is bewerkstelligd ten opzichte van de sjechita en briet mila. Daarnaast kun je linksom of rechtsom redeneren, maar Amsterdam, dat 55 procent van Joods Nederland vertegenwoordigt, houdt Joods Nederland in stand. Toch moesten we uiteindelijk allemaal de conclusie trekken dat de situatie met de PC onwerkbaar was geworden. Er was geen vertrouwen meer in de PC als totaliteit.”
‘ Je kunt linksom of rechtsom redeneren, maar Amsterdam houdt Joods Nederland in stand’
Maar hoe nu verder? Brilleslijper: “Dat is een goede vraag. Ik hoop binnenkort als vertegenwoordiger van de NIHS om de tafel te gaan zitten met de ressorten IPOR, Den Haag en Rotterdam. Ik wil stoppen met het onderlinge gesteggel, aan de slag gaan en ook mensen ervan kunnen overtuigen dat Amsterdam echt de rest van Joods Nederland niet wil overvleugelen. Maar het is een gekke tijd, met alle jamim tovim, dus dat overleg zal pas na de Hoge Feestdagen plaatshebben. Ik weet dat het IPOR en de andere ressorten dreigen uit het NIK te stappen. Dat vind ik jammer, maar je kunt niemand gedwongen in een huwelijk houden, dus als we verder apart moeten gaan, dan zij dat zo. Of het beter is voor de Nederlands-Joodse gemeenschap betwijfel ik.”
Nog een dreiging
Het schisma tussen Amsterdam en de mediene is niet het enige probleem. Ook vijf kehillot van het IPOR dreigen met een scheuring. In een brief ondertekend door de IPOR-voorzitters van de kehillot Breda, Noord-Holland Noordwest, Nijmegen, Amersfoort en Bussum (waar de eerder genoemde Paul Joseph voorzitter van is), dreigen zij weer met een afsplitsing van het IPOR omdat zij het niet eens zijn met de koers van voorzitter Ellen van Praagh. Joseph: “Het is allemaal politiek. Herstructurering kan niet door de strot worden geduwd en drie van de vier ressortvoorzitters zijn ertegen. Maar laat me één ding zeggen: het IPOR-bestuur beloofde ons uit te nodigen voor een gedachtewisseling en daar wacht ik nog steeds op, drieënhalf jaar later. Het geeft volgens ons vijven geen pas om los van Amsterdam een apart beet dien (rabbinale rechtbank, red.) op te richten en nog meer te versnipperen. Je moet wel een beetje reëel blijven. Het is een structuur die niet meer past in huidig Joods Nederland.”
Had Joseph na de precaire stemming over zijn CC-voorzitterschap van elf tegen elf en één onthouding niet liever de eer aan zichzelf gehouden? “Nee. Ik heb na afloop veel adhesiebetuigingen gehad. En hoe nu verder? Wij zijn een stem die ook bij het IPOR-bestuur gehoord moet worden. Over daden om die wens kracht bij te zetten kan ik geen uitspraken doen. Laten we zeggen: er treedt nu een periode van intern beraad aan.”
‘Kind van de rekening’
Ellen van Praagh, voorzitter van het IPOR reageert: “Kijk, wij hebben grotere en kleinere kehillot onder ons. Sommige zijn niet meer dan veertig personen groot, we proberen met man en macht het hoofd boven water te houden. Ik weiger die gemeenschappen teleur te stellen, maar zij worden met dit plan wel kind van de rekening. Het is mijn plicht om voor hen op te komen en dat gaat met deze manier van herstructurering niet lukken. Vandaar mijn bezwaar, maar wij gaan graag in op de uitnodiging van David Brilleslijper.”
Niemand heeft het er on the record over, maar veel van de strubbelingen hebben te maken met financiën. Er zijn kleine kehillot die een groot vermogen hebben en dat niet klakkeloos naar Amsterdam willen overhevelen. Er zijn andere IPOR-kehillot die grote schulden hebben en hopen dat door een nauwere band met Amsterdam hun schulden als sneeuw voor de zon verdwijnen. David Goudsmit: “Dat zou ik niet weten maar zoals eerder met Jonathan Soesman uitgesproken tijdens ons interview in het NIW zijn er bepaalde onderstromen die we wellicht te weinig hebben onderkend. Maar het is een gemiste kans voor Joods Nederland. Die hele herstructurering was nodig om het Joodse leven te kunnen intensiveren. Met name de mediene zou daar de vruchten van plukken. Daar zijn we nu verder vandaan dan ooit tevoren. Het is jammer dat die boodschap uit beeld geraakt is.”
Dit is dus de stand van zaken: de CC is tot op het bot verdeeld (zie de stemming over voorzitter Paul Joseph), de PC is in zijn geheel afgetreden, de ressorten Den Haag, Rotterdam en het IPOR zijn duidelijk in hun stellingname tegen de NIHS en dreigen zelfs met afscheiding, maar ook binnen het IPOR zijn problemen want daar gooien vijf van de mediene-kehillot (onder wie CC-voorzitter Paul Joseph) de toeches tegen de krib. Zo gaat orthodox-joods Nederland 5778 in.
Abonneer op het NIW
