‘Filistijnen waren Europeanen’

Dit artikel verscheen eerder in NIW 39, 5779/ 2019.

Het was al lange tijd een theorie onder historici, maar nu lijkt het zeker: de Filistijnen, het Bijbelse volk dat zo’n duizend jaar voor de gewone jaartelling de kust bevolkte van wat nu Israël is, stammen af van Europese zeevaarders. DNA-onderzoek op de resten van tien lichamen uit een Filistijns graf in Ashkelon, wijst erop dat het volk van Goliath en Delilah oorspronkelijk uit Griekenland, Sardinië of zelfs van het Iberisch Schiereiland stamt.

Historici hadden uit Bijbelse en Egyptische bronnen al afgeleid dat de Filistijnen rond Ashkelon leefden en archeologen vonden daar sporen van een waarschijnlijk Europese beschaving die rond 1000 vdgj, aan het einde van de brons- en het begin van de ijzertijd, vaste voet aan wal had gekregen. De lichamen waarop het DNA-onderzoek is uitgevoerd, stammen uit een periode van tussen 3600 en 2800 jaar geleden. “We zien dat de Filistijnen een voorouderlijke component hebben die we niet vinden bij bronstijdvolkeren (in het gebied)”, vertelt Michal Feldman, onderzoeker van het prestigieuze Max Planckinstituut in het Duitse Jena, aan wetenschapswebsite Lifescience.

Ondanks het feit dat het lastig werken is met DNA dat zo oud is, permitteert archeogeneticus Feldman zich een stevige stellingname: “We kunnen zeggen dat de voorvaderen van de Filistijnen waarschijnlijk uit Zuid-Europa stammen en ergens aan het einde van de bronstijd of het begin van de ijzertijd in Ashkelon aankwamen.” Dit komt overeen met de heersende theorieën van archeologen. Waar uit Europa de Filistijnen precies kwamen, is lastig te zeggen omdat de DNA-databases uit die tijd wisselvallig van kwaliteit zijn.

Alexander de Grote
Het onderzoek is slecht nieuws voor hen die beweren dat de Palestijnen een oudere claim op het Heilige Land hebben dan de Joden. De Palestijnen baseren hun naam immers op die van de oude Filistijnen. Toch? Nou nee, niet echt. De naam Palestina komt uit het Grieks en duidt niet alleen het deel van het Midden-Oosten aan waar de Filistijnen ooit leefden, maar veel meer. Zo schreef Aristoteles al in de vierde eeuw vdgj over een meer in ‘Filistia’ waar ‘als je een man vastbindt en hem erin gooit hij niet zinkt’. Klinkt bekend?

Aristoteles schreef al over een meer in ‘Filistia’ waar ‘als je een man vastbindt en hem erin gooit, hij niet zinkt’

Toen Alexander de Grote in diezelfde eeuw het gebied veroverde en de hellenistische periode inleidde, werd de naam Filistia, net als de Griekse taal, steeds populairder. De Romeinen namen de term over en noemden het hele gebied in de tweede eeuw Syria Palaestina, mogelijk met als doel de Joodse wortels van het gebied na de opstand van Bar Kochba ook taalkundig uit te trekken. Van de oorspronkelijke Filistijnen was toen al geen spoor meer over.

De Britten noemden het Heilige Land na de val van het Ottomaanse Rijk het Mandaatgebied Palestina. Pas op dat moment begonnen Arabische nationalisten die term over te nemen en zich Palestijnen te noemen. Volgens Palestijnse leiders stammen zij af van de Kanaänieten, een politieke keuze omdat dit volk in Jericho uitgemoord zou zijn door de Joden: ‘zie je wel, jullie deden dat toen al,’ lijkt de redenering. Historisch is de connectie tussen Palestijnen en Kanaänieten uiterst wankel, er zullen best Palestijnen zijn met wat resten Kanaänitisch DNA, maar dat geldt evenzeer voor Joden.

Zij die beweren dat de Palestijnen afstammen van de Filistijnen kunnen in ieder geval een ander pseudohistorisch argument tegen de Joodse staat niet langer hanteren: dat Israël een Europees imperialistisch en koloniaal project zou zijn. Nu de Filistijnen Europeanen blijken te zijn, zou hún staat eerder aan die termen voldoen. En dus laat zich de stelling verdedigen dat een Palestijnse (opvolger) staat een Europees neo-imperialistisch en neokoloniaal project zou zijn.