Als er iets is wat we van de afgelopen jaren hebben geleerd, is het hoe gevaarlijk desinformatie kan zijn en vooral hoe snel verkeerde informatie mensen in zijn greep kan krijgen. We zijn nog niet eens de pandemie uit en de complotgoeroes hebben alweer nieuwe onderwerpen bedacht om de burger mee te desinformeren. Zo is zowel Willem Engel als Thierry Baudet bezig de stikstofcrisis als overtrokken te framen. Het zou een complot zijn om het volk braaf en volgzaam te houden. Verrassend.
De helden zijn dan natuurlijk de demonstrerende (lees: terroriserende) boeren die zo ontzettend dapper standhouden tegen die vreselijke dictatoriale overheid van ons. Deze theorie is geheel in lijn met andere recente ideeën van de complotventers. Zo tweette Baudet afgelopen 2 juli dat ‘er nu geen twijfel meer is’ en dat ‘de vaccins zijn ontworpen om te doden en de planeet te ontvolken.’
Propaganda
Met een schuin oog kijk ik op tv naar de hoorzittingen waarin onderzocht wordt of president Trump op 6 januari 2021 een meute actief heeft opgeruid en aangemoedigd het Capitool te bestormen in wat een couppoging bleek te zijn. Het is inmiddels duidelijk dat de technieken van alle complotventers en -goeroes nagenoeg identiek zijn. De volksmenners trekken de betrouwbaarheid van de pers, rechters, wetenschap en overheid in twijfel, zaaien angst, bieden een alternatief verhaal en gebruiken de kracht van de herhaling. Denk aan Baudet en Engel die de coronavaccins onophoudelijk als gevaarlijk bestempelen en wetenschappers als corrupt. Of aan Trump, die CNN ‘de leugenaars van de nepnieuwsmedia’ bleef noemen.
Over de mechanismen achter de verspreiding van desinformatie en de technieken die dit soort leiders bezigen, schrijft Hannah Arendt in The origins of totalitarianism uit 1951. Zij noemt het in dat jaar nog propaganda, wat inmiddels als een vorm van desinformatie gezien kan worden. Arendt schrijft natuurlijk over het naziregime. Zij vraagt zich af hoe het mogelijk was dat de meerderheid van het volk de anti-Joodse propaganda geloofde, tot het punt dat ze het terecht vond dat de Joden in concentratiekampen werden vermoord.
De filosofe herinnert de lezer eraan dat het machtswellustelingen helemaal niet om het specifieke complot of de specifieke zondebok gaat. Voor de nazi’s was het antisemitisme en waren de Joden een middel tot een doel, waarbij het doel macht was en een zo groot mogelijke aanhang. En dat doel is in deze tijd niet anders. Het gaat niet om stikstof, het gaat niet om covid-19, het gaat niet om de vaccins. Het doel is dat de burger niet langer het gevoel heeft de experts te kunnen vertrouwen en niet weet wat waar is en wat niet. Arendt schrijft: “Het doel van propaganda is de massamens het cognitieve kompas – dat feit van fictie kan onderscheiden – te laten kwijtraken zodat elk geboden alternatief even aannemelijk zal klinken. Zo kan, stukje bij beetje, een compleet alternatief verhaal worden opgetuigd dat niets meer met de werkelijkheid te maken hoeft te hebben.” Vervang ‘massamens’ door ‘boze burger’ en je hebt het over deze tijd.
Mythe
Als je naar de situatie in Rusland kijkt, kun je zien wat er gebeurt als er aan de hand van desinformatie daadwerkelijk een compleet alternatief verhaal is opgetuigd: jonge Russische soldaten komen er in Oekraïne tot hun verbijstering achter dat de bevolking helemaal niet gered wil worden van de nazi’s. Ook beschrijft Arendt hoe pseudowetenschap wordt ingezet bij het opzetten van zo’n alternatieve mythe. Toeval wordt weggepoetst en vervangen door een versimpeld en consistent verhaal. Zo wordt een pandemie een plandemie, verandert een vaccin plots je DNA, is de klimaatcrisis nog niet bewezen en worden de agressieve boeren gewone bezorgde burgers. Zo gepiept en zo geloofd.
Heeft u dit artikel met plezier gelezen? Met een abonnement op het NIW krijgt u toegang tot columns, opinies, analyses, nieuws – en achtergrondverhalen. Kies hier wat het beste bij u past.
Abonneer op het NIW
