Dit artikel verscheen eerder in NIW 11 5781/2020
‘Het was wat je noemt een achtbaan,’ vertelt Jude Liemburg (1967). “Ik wilde gewoon een Nederlands paspoort. Toen bleek dat ik een totaal andere afkomst had dan ik altijd had gedacht, was ik stomverbaasd. Verrassing volgde op verrassing.” De zoektocht naar haar afkomst begon toen ze haar Nederlandse papieren kwijtgeraakt bleek te zijn: na haar alia op haar drieëntwintigste werd ze permanent ingezetene van Israël. Ze besefte niet dat ze daardoor haar Nederlanderschap kon verliezen, maar toen dat gebeurde, zag ze er geen probleem in. “Ik moest wat vaker een visum aanvragen als ik voor mijn werk op reis ging. De landen waar ik met mijn Israëlisch paspoort niet in mocht, die wilde ik als Joodse vrouw ook niet in.”
Tot ze zes jaar geleden het plan opvatte internationaal schipper te worden en het lastig werd over alleen de Israëlische nationaliteit te beschikken. Na twee jaar studie – naast haar baan in de marketing en ICT – inclusief navigatie via de sterren en de montage van machines aan boord, haalde ze haar papiertje. “Via Airbnb zou ik een aantal maanden per jaar een boot onderverhuren en de rest van de tijd zelf de zee onveilig maken.”
Maar haar plan voor de komende dertig jaar viel in duigen. “In mijn naïviteit had ik over het hoofd gezien dat ik als Israëli na drie maanden in Europa het continent een halfjaar zou moeten vermijden. Van het ene Europese land naar het andere varen, zoals ik wilde, kon niet.”
‘De broer van een van mijn voorouders heeft de dotar ingevoerd’
Jom Kipoer in Amsterdam
De Nederlandse nationaliteit terugkrijgen, dat ging niet zomaar. Dus toen Liemburg van een collega hoorde dat ze een Spaans of Portugees paspoort kon krijgen als ze bewijs had dat voorouders uit die landen kwamen, herinnerde ze zich verhalen van haar grootmoeder over hun Spaanse afkomst. Jude begon een speurtocht en kwam op de website myheritage.com terecht. Haar zus had daar al een aardige stamboom opgezet, maar zonder Spaanse of Portugese takken. Na aanwijzingen van oma pakte Jude de zoektocht grondiger aan. Liemburg schafte een speciaal pakket aan en kreeg toegang tot alle bestaande Nederlandse en internationale archieven. “En ja, daar kwamen de koppelingen aan andere stambomen. Na twee weken speuren kwam ik uit bij mijn eerste voorouder van vijftien generaties terug, die geboren was in Portugal en overleden in Amsterdam: David Senior Coronel.”
Deze voorouder was in 1598 een van de eerste Portugese Joden die in Amsterdam aankwamen. Hij was aanwezig op een van de vroegst bekende Jom Kipoerdiensten ten huize van David Pallache, een neef van de Marokkaans-Joodse piraat-diplomaat Samuel Pallache. De nazaten van die laatste lopen tot vandaag de dag rond. “Bij de viering aan de vooravond van de zeventiende eeuw waren zestien mensen aanwezig, onder wie drie directe voorouders van mij, zoals Uri Halevi. Deze mannen stonden aan de basis van de Joodse gemeenschap in Amsterdam, ze hadden veel invloed. De broer van een van mijn voorouders heeft de dotar ingevoerd, het lotingssysteem om Sefardische weesmeisjes van een bruidsschat te voorzien.” De nauwgezetheid waarmee de Portugese Joden alles vastlegden, leverde Liemburg geboortebewijzen, ketoebot (trouwaktes) en overlijdensbewijzen op van alle vijftien generaties. “Een maand nadat ik mijn documenten naar Portugal had gestuurd, kreeg ik al een reactie met de officiële bevestiging dat ik een directe afstammeling ben van Portugese Joden. Ondanks dat de namen soms sterk veranderden – dezelfde persoon heet in het ene document Duarte, op het volgende David, Senior Coronel of Sarajava – stond alles op papier en was mijn familielijn bewezen. Al snel mocht ik naar Portugal komen, waar ik begin september mijn paspoort kreeg. Ik liep de ambassade uit, ging op een bankje zitten en heb vijf minuten keihard zitten lachen. Het is ongelofelijk. Ik wilde een paspoort, maar kwam uit bij een ongelooflijke geschiedenis.”
Nazaat van Rollo
Want er was meer. De betovergrootvader van David Senior Coronel was Abraham ben Eliyahu Senior Coronel (1412-1493). Een belangrijk man in Spanje, een adviseur van de koning die 450 Joodse vrouwen en kinderen redde van de autodafe’s van de Inquisitie door ze vrij te kopen. Koningin Isabella – die in 1492 de Joden het land uitzette – gaf hem de titel Senior Coronel. “Hij was puissant rijk, had de tweede bootreis van Columbus naar Amerika gefinancierd en een van zijn kinderen reisde daarop mee. Hij ontkwam aan de Inquisitie door zich kort voor zijn dood te bekeren tot het christendom. In 2009 is een geheime synagoge ontdekt in zijn paleis in Segovia, waar hij en andere onder dwang bekeerde Joden hun religie in het geheim konden uitvoeren. Tegenwoordig is het een studiecentrum voor de Spaans-Joodse geschiedenis.”
Nu kreeg Liemburg verrassende informatie boven tafel. De vrouw van de Spaanse Abraham Senior Coronel, Violante de Cabrera, bleek een directe afstammeling van de Franse koning Lodewijk VI. “En ik dus ook. En omdat koningskinderen met elkaar trouwden ben je, wanneer je een prins of prinses in je stamboom hebt, verwant aan hen allemaal. Ik bleek 36 generaties verwijderd te zijn van Rollo, de Scandinavische Vikingleider die graaf van Normandië werd en veel koninklijk nageslacht voortbracht. Van hem zijn veel details bekend: hij liep bijvoorbeeld altijd, want hij was te groot en te zwaar om op een paard te zitten. Ook koningin Elizabeth II van Engeland is een nazaat van hem en dus een verre achternicht van mij. Ik besef natuurlijk dat ik niet de enige ben en, er zijn honderdduizenden met dezelfde afkomst. Maar toch: ik ben verwant aan de Britse queen. En niet alleen aan haar, ook aan haar voorvader Hendrik II en andere, minder bekende Britse royals. Generaties van mijn verre familieleden zijn geboren in Winchester Palace. Verbijsterd heb ik al die namen in mijn stamboom ingevoerd.”
En er kwam nog een ontdekking. “Aan mijn – niet-Joodse – vaderskant heb ik een paus zitten: de van oorsprong Spaanse Paus Calixtus III, die het herzieningsproces van Jeanne d’Arc in gang zette, waarna de Franse heldin die op de brandstapel eindigde postuum onschuldig werd verklaard.”
Daar heb je haar weer
Naast opwindende details zat er ook een trieste kant aan het verhaal. Jude’s overgrootmoeder bleek niet – zoals altijd gedacht – als enige van de familie de oorlog te hebben overleefd. Dat een direct nichtje in 2011 was overleden, ontdekte de familie door een overlijdensadvertentie in het NIW. Een oudoom van haar moeder bleek een Joodse verzetsheld die in de SD-gevangenis De Oxerhof bij Deventer een paar uur voor de bevrijding op 4 mei door de nazi’s is vermoord. “Ik kwam er bij toeval achter. Mijn grootvader sprak nergens over. Het bekende verhaal: het verdriet was te groot.”
Liemburgs familie laat de ontdekkingen langzaam tot zich doordringen. “Eerst dachten ze: daar heb je haar weer, maar toen ik in sneltreinvaart mijn Portugese paspoort kreeg, draaiden ze bij. We dachten altijd dat we uit Polen kwamen, maar we zitten vast aan prinsen en prinsessen. Ik hoorde vaak dat ik zo emotioneel ben en grapte dan dat ik Marokkaans bloed heb. Daarmee zat ik dus niet ver van de waarheid af.”
Heeft u dit artikel met plezier gelezen? Met een abonnement op het NIW krijgt u toegang tot columns, opinies, analyses, nieuws – en achtergrondverhalen. Kies hier wat het beste bij u past.
Abonneer op het NIW
