In een column schreef mijn vriend Afshin Ellian over de nazimethoden die Rusland nu gebruikt tegen Oekraïne onder het mom van het ‘denazificeren’ van Oekraïne. Nu waren de Oekraïners ook niet zulke lekkere jongens in de Holocaust, gezien de honderden massagraven die door de Oekraïners spontaan werden gevuld zodat de nazi’s, eenmaal in Oekraïne, veel werk bespaard bleef. Maar het bewust verhongeren van burgers was het patent van nazi-Duitsland, dat ze van Stalin hadden overgenomen begin jaren dertig. En die manier van oorlogvoeren is nu overgenomen door Poetin.
Ik vermeld dit niet alleen vanwege mijn bijzondere band met Oekraïne, waar ik gewoonlijk twee keer per jaar kwam, maar ook omdat mijn Blouma vernoemd is naar haar grootmoeder die in het door Duitsland belegerde Leningrad door honger en uitputting is omgekomen. Ook haar man, Blouma’s grootvader, omgekomen twee dagen voor Chanoeka, en twee van hun kinderen, broer en zus van mijn schoonmoeder, lieten het leven bij het beleg van Leningrad. Wat dus in eerste instantie werd verteld door mijn schoonmoeder als een stuk door haar beleefde geschiedenis, herhaalt zich. De geschiedenis is geen geschiedenis meer! De ouders, broertje en zusje van mijn lieve en moedige schoonmoeder rusten in een massagraf, ergens in Leningrad.
Maar er speelde zich ook een andere oorlog af, tegelijkertijd: de strijd tegen de godsdienst in het algemeen en tegen de Joodse godsdienst in het bijzonder. Communisme was de enige waarheid en je daaraan niet onderwerpen had bittere sancties tot gevolg. Siberië voor de ouders en voor de kinderen communistische heropvoeding. Ook die heropvoeding is geen geschiedenis meer, en zelfs niet alleen in China. Oekraïense kinderen werden en worden bij hun ouders weggehaald. Dit aspect, de strijd tegen de godsdienst, was precies de strijd van Chanoeka, de strijd van de Grieken en de hellenisten tegen de Joden. Met de aantekening dat de hellenisten ook Joden waren, die echter via heropvoeding en dreiging voor de makkelijkste weg hadden gekozen: de weg van meedoen met de (Griekse) meerderheid, helaas ook vaak vrijwillig.
Dit gonsde gisteren door mijn hoofd, toen ik thuis zat te werken nadat ik de afgelopen weken even te veel had gereisd.
Overigens heb ik vandaag uren en uren aan de telefoon gezeten met de KLM-klachtenafdeling over mijn vlucht van JFK naar AMS. Het computersysteem gaf aan dat ik niet aan boord was geweest. Na keiharde bewijzen dat ik wel in het vliegtuig zat, zijn de medewerkers van KLM het erover eens dat ik die vlucht heb gemaakt, maar het computersysteem is niet op andere gedachten te brengen.
De directeur probeerde uit te leggen dat verzetshelden geen helden zijn
En terwijl ik verwoede pogingen in het werk stel om de mij toekomende XP’s en punten te krijgen, ontvang ik een e-mail van een ernstig bezorgde overlevende van de oorlog, die schrok van een uitspraak op tv van de directeur van het Verzetsmuseum in Amsterdam. De directeur probeerde, volgens de schrijfster, uit te leggen dat verzetshelden geen helden zijn, maar verzetsmensen. Leest u de onderstaande reactie die ik, en de directeur van het Verzetsmuseum, ontving:
“Een kleine vraag, wordt u nu niet beroerd van uzelf, waarom moet u als directeur van het Verzetsmuseum nu zulke dingen doen? Wordt u daar vrolijker van, of wil u laten zien hoe geweldig u wel niet bent? Ik besta door verzetshelden, het zijn mijn helden en met u heb ik geen ene bal te maken, leuk hè! Ik persoonlijk word misselijk van mensen als u, lekker olie op het vuur gooien. En mensen wederom uit hun comfortzone halen, hebben wij niet genoeg meegemaakt, geleden? Knap hoor, wat zal u trots zijn op uzelf! Weest u blij dat u geen overlevende bent van verzetshelden die mij het leven hebben gegeven.”
Ook andere (hoogbejaarde) overlevenden voelden zich pijnlijk in de steek gelaten, maar hadden de kracht niet meer om hun protest te uiten.De KLM-chaos verdween in het niet. Hoewel de schrijfster van de brief wellicht ietwat ongenuanceerd reageert, slaat ze wel de spijker op de kop (van de directeur van het Verzetsmuseum). Natuurlijk zijn ook moordenaars mensen en waarschijnlijk producten van hun opvoeding. Maar met zo’n redenering bestaan er überhaupt geen misdadigers meer.
Ik ben een groot voorstander van nuancering. Maar ook de nuance moet zorgvuldig en genuanceerd worden gebracht. Is het verstandig dat de directeur van het Verzetsmuseum nuanceert zonder voldoende rekening te houden met (nazaten van) verzetshelden en overlevenden, nota bene in een tijd van opkomend antisemitisme? De verzetshelden relativeren en degraderen tot ‘verzetsmensen’ en de moordenaars een upgrade geven, om even in KLM-terminologie te spreken? Dat kan de bedoeling niet zijn geweest, maar het kwam helaas bij velen wel zo over.
Dit is een persoonlijk dagboek van de opperrabbijn en valt buiten de verantwoordelijkheid van de redactie.
Abonneer op het NIW
