Optimisme als politieke keuze

Merav Michaeli, lid van de Israëlische Knesset en fractievoorzitter van de centrumlinkse Zionist Union, deed vorige week Amsterdam aan. Donderdag ging ze in de Balie in gesprek met David Wertheim van het Menasseh ben Israel Instituut. Vrijdagochtend had ze tijd voor uw NIW-verslaggever. We ontmoetten elkaar in de brasserie van Hotel Schiller.

Een gesprek met Merav Michaeli is een verademing. Het is bijzonder om het, in relatie tot Israël, eens niet te hebben over ‘klassiekers’ als terreur, Sjoa, Sochnoet en alia. We praten over een visie op de toekomst in een rechtvaardiger en gelijkwaardiger samenleving. Het oude ideaal van de oude Arbeiderspartij. Over mensenrechten, met als integraal onderdeel vrouwenrechten, en waarom vrouwen geen hoge hakken zouden moeten dragen. Over Israël, met een verschuiving van sectorisme naar pluralisme. En over het werken in de politiek, wat ze geweldig vindt.

Optimisme
Ze heeft geen goed woord over voor het misbruiken van de Sjoa, waaraan veel politici zich schuldig maken. “We moeten uit onze slachtofferrol stappen.” Als ze hoort dat in Nederland Joden zich hebben uitgesproken tegen de komst van vluchtelingen in de buurt van Joodse instituties, is ze verbaasd. “Als er zorgen zijn over veiligheid, dan moet dat geadresseerd worden. Maar die vluchtelingen moeten gewoon kunnen komen. Ik heb er bewondering voor hoe Duitsland met zijn oorlogsverleden omgaat. Dat verleden is voor Merkel juist de reden om zich humaan op te stellen naar vluchtelingen. Daar moeten we een voorbeeld aan nemen.”
Michaeli noemt optimisme een (politieke) keuze. Eén die moed vergt. “De optimist gaat voor een positieve uitkomst met het risico van mislukken. De pessimist krijgt per definitie het gelijk aan zijn kant en als het niet misgaat, valt het mee.”
Merav Michaeli doet het allemaal nét een beetje anders. Tegen de consensus in. Een erfenis die ze meekreeg als kleindochter van de vereerde, daarna verguisde en postuum gerehabiliteerde Israëlische politicus Israel (Rudolf) Kastner, die in 1957 werd vermoord door een rechts-extremist a”omstig uit de vooroorlogse rechtse militia Lehi.
Ook Kastner deed het net een beetje anders toen hij in 1944 inging op een aanbod van Adolf Eichmann. Daarmee wist hij 1684 Joden aan de dood te ontrukken. Zij mochten naar Zwitserland vertrekken met de zogenoemde Kastner-trein, in ruil voor geld, goud en diamanten. Voor 20.000 Joden regelde hij een plaats in een relatief ‘goed’ kamp in Oostenrijk, maar wel een kamp dat net als alle anderen een voorportaal van de dood was. Die deal werd in 1952 tegen hem gebruikt. Kastner wordt beschuldigd van collaboratie en in 1955 veroordeeld. Ondanks dat hij veel Joden heeft gered. Dat zou ten koste zijn gegaan van veel anderen. Vooral zijn ontlastende getuigenis voor de SS’er Kurt Becher en twee andere SS’ers tijdens het oorlogstribunaal in Neurenberg doen hem de das om. Kastner, tot dan woordvoerder voor het Israëlische ministerie van Handel en Industrie, treedt af. Zijn vrouw wordt ernstig depressief en zijn dochter wordt bespuugd en uitgescholden op straat. Zij heeft haar hele leven geprobeerd haar vader te rehabiliteren. De affaire leidt uiteindelijk tot de val van het kabinet.
Tot op de dag van vandaag zijn de meningen over Kastner verdeeld. In 2015 publiceerde Haaretz nieuwe informatie over de zaak. Het familiedrama heeft Michaeli beïnvloed. Zij houdt het in ons gesprek bij de opmerking dat ‘vast staat dat hij meer Joden heeft gered dan Schindler’. In haar inaugurele toespraak bij haar aantreden als Knessetlid in 2013 refereerde ze trots aan haar grootvader, de man ‘die tienduizenden Joden redde’ door met Eichmann te onderhandelen.

‘ Het gaat mij om gelijkheid en rechtvaardigheid voor iedereen. Als je dat voor elkaar krijgt, krijg je ook vrede’

Samen
Michaeli’s politieke missie is gelijkheid en vrede. “Dat klinkt misschien obligaat, maar het is een oprecht streven. Het gaat mij om gelijkheid en rechtvaardigheid voor iedereen. Als je dat voor elkaar krijgt, krijg je ook vrede.”
Voor de uitvoering van haar toekomstbeeld richt ze zich op drie terreinen. Om te beginnen de sociale economie. Michaeli: “De enorme economische ongelijkheid in Israël ligt aan de basis van een fundamentele angst. De angst om niet meer rond te komen.” Dan de veiligheidsvraagstukken, de gevolgen van de bezetting voor beide bevolkingsgroepen, Israëli’s en Palestijnen. Ten slotte democratie en wetgeving, waaronder gelijke behandeling voor vrouwen en minderheden. “Ja, dat is een heel breed gebied,” erkent ze. “Maar een overheid is groot en kan veel zaken aanpakken. Politici moeten vooral laten zien hoe ze willen dat de samenleving eruitziet.” Ze wil contact houden en leggen met de mainstream politiek. Ze wil veel samen doen. “Ik kan met bijna iedereen in de Knesset goed opschieten, ook met degenen waarmee ik het niet eens ben.” Een uitzondering is Naftali Bennett. Die noemt ze een rechts-extremist waarmee ze niets gemeen heeft. “Ik werk samen met religieuze partijen, zolang we gemeenschappelijke belangen hebben. Religie is geen vies woord. Ik heb twee jaar lang lessen gevolgd aan het Hartman Instituut. Ik haak wél af als het te crazy wordt.”

Hoge hakken
Net als donderdagavond is Merav Michaeli helemaal in het zwart gekleed, haar haar in een simpele staart, met een speld laag in de nek, zonder make-up en op platte schoenen. Het is een statement. “Mannen dragen altijd een pak waarmee ze hun figuur verhullen, zodat alleen hun hoofd (het denken) in het oog springt. Vrouwen zijn vaak gekleed om hun figuur zo veel mogelijk te benadrukken. Hun rol is het produceren van en zorgen voor kinderen.”
Ze citeert Simone de Beauvoir, de Frans-Joodse feministe van het eerste uur, die zei dat een vrouw niet als vrouw wordt geboren, maar tot vrouw wordt gemaakt. “Het woord wife komt oorspronkelijk van het Indo-Europese kwïpe, dat schaamte betekent en vulva.” Merav trekt betekenisvol haar wenkbrauwen op. Ook het dragen van hoge hakken is voor haar taboe. Ze ziet het als een manier om vrouwen te onderdrukken. “Hoge hakken maken vrouwen instabiel en langzaam. Bovendien benadrukken ze de erotische uitstraling van vrouwen, omdat zij hun houding moeten aanpassen.” Als uw verslaggever haar voorzichtig bijpraat over de jaarlijkse hogehakkenrace in de P.C. Hooftstraat in Amsterdam, kan ze haar oren niet geloven. Haar reactie: “Vernederend!”

Pluralisme
Vrouwenemancipatie is in Israël nog lang niet op het niveau van wat zij zou wensen. Met de recente uitspraak van de VN-commissie voor de status van vrouwen, die Israël verantwoordelijk stelt voor de slechte positie van Palestijnse vrouwen in Gaza, maakt Michaeli echter korte metten. “Er zijn zoveel vrouwen die in verschrikkelijke omstandigheden leven, in Afrika, in Arabische landen, in Azië en India. Een commissie die hieraan voorbijgaat, heeft geen legitimiteit.” En ze vindt het prima dat Nederland en Europa zich van stemming hebben onthouden. “Dit spel moet je niet meespelen.”
Vrouwenrechten zijn een onderdeel van mensenrechten en van haar strijd voor een rechtvaardige samenleving. “Ik kom uit Petach Tikva en woonde vlak bij Sja’arija, een wijk waar veel Jemenieten wonen. Bij de scouting had ik veel met ze te maken. En ik wilde heel graag een Jemenitische zijn. Ik vond die vrouwen zo mooi en het eten… heerlijk. Het duurde lang voordat ik me mijn bevoorrechtte positie realiseerde, als asjkenazisch-Joodse vrouw, geboren in Israël en verankerd in de Israëlische samenleving. In mijn ideale toekomst is er gelijkheid en rechtvaardigheid voor iedereen: mannen en vrouwen, asjkenaziem en sefardiem, Ethiopiërs en Jemenieten.”
En ze ziet hoopvolle ontwikkelingen. “Minderheidsgroepen nemen steeds meer het lot in eigen hand. De segregatie in etnische groepen verandert van sectorisme naar pluralisme. Ik zie bevolkingsgroepen naar elkaar toe groeien. Dat gaat niet zonder slag of stoot. Ook de politiek maakt zich nog steeds schuldig aan het framen van minderheidsgroepen. Onlangs bezocht de minister van Cultuur, Miriam Regev, een wijk in Tel Aviv waar veel vluchtelingen uit Afrika wonen en vergeleek hen met een kankergezwel. Later heeft ze geprobeerd dat af te zwakken, maar als er eenmaal een beeld geschetst is…

Grenzen
De kloof tussen ultraorthodox en seculier dicht zich ook langzaam, dankzij de vrouwen die inmiddels hoger zijn opgeleid dan de mannen en die carrière maken. Die laten zich niet tegenhouden, ondanks de trend van toenemende religiositeit, die in de samenleving tot de nodige conflicten heeft geleid. “De wet moet duidelijke grenzen stellen,” zegt ze en ze verwijst naar het leger. Ze noemt het positief dat orthodoxen nu ook in dienst gaan. En ja, dat heeft tot onverkwikkelijke ontwikkelingen geleid. Vrouwen die werden geweerd. Die niet mochten zingen. “Inmiddels is er een nieuwe chief of staff , Gadi Eizenkot. Het leger is een nationaal instituut, waarvoor de nationale wetgeving geldt. Daar heeft de stafchef zich op beroepen. Het rabbinaat is teruggefloten en er zijn duidelijke grenzen gesteld. Dat betekent niet dat vrouwen binnen het leger op hun lauweren mogen rusten. Er is nog veel te bewerkstelligen op het gebied van emancipatie. Dat moet lukken als vrouwen dat echt willen. Het leger kan niet zonder hen.”
Vrouwen zijn een politieke macht, benadrukt Michaeli. Daar zouden ze zich nog bewuster van moeten zijn. Ze verwijst naar vier moeders die aan de basis stonden van het terugtrekken van het leger uit Libanon. En ze brengt haar eigen oproep aan moeders in herinnering, een oproep om van de regering te eisen dat, voor een oorlog wordt begonnen, eerst alle andere opties worden geprobeerd. Moeders, vrouwen, moeten kritisch zijn op het leger en de dienstplicht. Ons én hun kostbaarste bezit, onze kinderen, mag niet onnodig in de waagschaal worden gesteld. “Oorlog mag nooit een automatisme worden.”

Dit interview werd gehouden in samenwerking met Leo Mock.