Over één kam

Uit angst voor kansenongelijkheid en segregatie kondigde wethouder Moorman maandag aan haar subsidie in te trekken bij zeven Amsterdamse scholen, waaronder twee Joodse: Rosj Pina, onderdeel van het JBO, en het Cheider. Door een te hoge – let wel: vrijwillige – ouderbijdrage die de scholen vragen, zijn de Joodse scholen volgens Moorman niet voldoende toegankelijk. En daarom kunnen ze fluiten naar de gemeentelijke subsidie. Ook vijf andere scholen, die bekend staan als ‘rijkeluisschooltjes’, worden op de zwarte lijst gezet. Veel leerlingen op Rosj Pina en zeker op het Cheider zijn allerminst met een gouden lepel in de mond geboren, maar hun ouders bewegen wel hemel en aarde om ze Joods onderwijs te laten volgen. Dat telt voor Moorman zelfs in deze voor scholen uitdagende coronatijden niet mee.

Wat is er aan de hand? Vorig jaar kondigde de wethouder aan dat de vrijwillige ouderbijdrage voor basisschoolleerlingen in de stad 225 euro niet mocht overschrijden, anders zou deze gemeentelijke sanctie volgen. Uit het jaarverslag van het Joods Bijzonder Onderwijs (JBO) over 2019 blijkt dat die vrijwillige bijdrage voor Rosj Pinaleerlingen op 1.150 euro per kind per jaar ligt. In 2019 kwam bij het JBO zelfs meer aan ouderbijdrage binnen dan oorspronkelijk begroot: 396.328 euro in plaats van 368.650. De ouderbijdrage is hoog, maar een groot deel van dat bedrag is gereserveerd voor beveiligingskosten. Hoe groot dat aandeel is, wordt niet gespecificeerd. In totaal gaf het JBO in 2019 zo’n drie ton uit aan particuliere beveiliging, inclusief de hogere kosten van beveiligend gebouwonderhoud. Daarnaast is er Joodse les en zijn er bijzondere, buitenschoolse Joodse activiteiten. De school voert bovendien een opendeurenbeleid voor leerlingen die eigenlijk speciaal onderwijs moeten volgen; zo’n instelling is er immers in Joods Nederland niet.

De reden waarom ouders kinderen naar een Joodse school sturen, is niet om duur te doen of om ‘wit’ te zijn, maar omdat de ouders prijs stellen op onderwijs van Joodse signatuur. Aan de Joodse scholen wordt bijgedragen door giften van Joodse organisaties, waardoor ouders die de bijdrage niet kunnen betalen, kunnen worden ontzien.

Broekriem aantrekken
Toch wordt zowel het Cheider als Rosj Pina nu door de wethouder gestraft, terwijl het JBO over het jaar 2019 al een begrotingsgat van zo’n twee ton noteerde. Beide instellingen kampen met kleine leerlingenaantallen, waardoor de overheadkosten relatief hoog zijn. Niettemin is er onder ouders met kinderen op het JBO al langer gemor over de hoge bijdrage. Ook vinden sommige ouders dat de scholengemeenschap eerder de broekriem had moeten aantrekken. Betrokkenen melden het NIW dat het bestuur van het JBO al diverse malen voor de ophanden zijnde sanctie is gewaarschuwd, maar daar niet op heeft gereageerd. Buiten de rijksbijdrage van zo’n 4 miljoen euro ontving het JBO vorig jaar een kleine vier ton aan overige overheidssubsidies. Vorig jaar werd ongeveer 168.000 euro aangevraagd bij de gemeente Amsterdam, voor een verscheidenheid aan kosten. Daarvan werd 55.000 euro toegewezen.

Dat bedrag zet Moorman nu op de helling. De wethouder: “Deze regeling komt niet uit de lucht vallen. Ik heb, hoewel dat niet mijn grondhouding was, nog speciaal een uitzondering voor de Joodse scholen gemaakt. Het aandeel van de beveiligingskosten in de bijdrage heb ik niet meegerekend. Mijn doel is de drempel die zo’n hoge ouderbijdrage kan opwerpen, voor ouders weg te nemen. Daarvoor maak ik geen uitzondering, of het nu gaat om Joodse, islamitische of humanistisch georiënteerde scholen. Zou ik dat wel doen, dan is het juridisch fundament onder deze maatregel weg.” Nogmaals, de vrijwillige bijdrage is niet verplicht, “maar,” zegt Moorman, “zo wordt die door ouders wel ervaren.”

Vraag is of Moormans maatregel niet averechts uitpakt. Worden niet juist de kinderen van minder draagkrachtige ouders slachtoffer van deze sanctie? Wellicht moeten de scholen overgaan tot een verhoogde vrijwillige bijdrage, omdat de subsidie van de gemeente wegvalt. Moorman wuift dat argument – “een drogreden” – weg. Houdt zij rekening met het feit dat veel Joodse instellingen voor minder draagkrachtige ouders in de bres springen? “Die moeten dan maar meer gaan bijdragen,” vindt Moorman. Zij vraagt zich af waarom het JBO heeft nagelaten een steunfonds voor de ouders in te stellen. “Het is gewoon algemeen bekend dat een hoge ouderbijdrage drempelverhogend werkt.”

Allon Kijl, die dit jaar Aboed Shabi opvolgde als voorzitter van het JBO, licht toe: “Voor ons geldt natuurlijk dat wij leven van overheidssubsidies, maar die dekken de normale exploitatie niet. Hiervoor moeten wij ons wenden tot andere financieringsbronnen. De gemeentelijke subsidies en ouderbijdragen zijn essentiële onderdelen van de financiering. De gecombineerde inkomstenstromen zorgen voor een dekking van het geheel. Als er een wegvalt of kleiner wordt, stelt dat ons uiteraard voor een uitdaging.”

Uitzondering
Kijl is al enige tijd in overleg met de ambtenaren van de wethouder. “Wij zijn van mening dat JBO een uitzonderingspositie inneemt in het spectrum van scholen. Wij hebben uitgelegd hoe de situatie is. Maar Moorman was zelf onverbiddelijk op dit punt. Daarom moesten wij kiezen uit twee kwaden: geen ouderbijdrage of geen subsidie van de gemeente.”

Hij voegt daaraan toe: “Laat helder zijn: wij zouden het liefste zien dat ouders niet zouden hoeven betalen, maar dat de overheid, gemeente en het samenwerkingsverband hun verantwoordelijkheid zouden nemen en onze specifieke kosten gewoon zouden vergoeden. Iedere leerling in Nederland heeft recht op veilig passend onderwijs: waarom moeten onze ouders dan betalen? Tot op heden worden wij van het kastje naar de muur gestuurd, en nu worden we zelfs nog meer gedupeerd. Het laatste woord is hier nog niet over gezegd.”

Er is twijfel over de juridische houdbaarheid van de maatregel van de wethouder, vooral omdat het om een vrijwillige ouderbijdrage gaat. De VVD heeft bij monde van fractievoorzitter Marianne Poot aangekondigd vragen te stellen in de Amsterdamse raad en zal met het JBO in overleg gaan over de ontstane situatie.

De antwoorden van het JBO op vragen van het NIW waren zeer uitgebreid. Lees de volledige reactie hieronder integraal :

Context en positie JBO
De financiering van JBO is reeds enige tijd gebouwd op een aantal pilaren. Maar het financieren van een school en in meervoud scholen is een ingewikkeld gegeven en niet puur en alleen per jaar te bekijken. Dat komt doordat begrotingen en cashflow niet gelijk lopen aan elkaar. Wat je in het ene jaar begroot hebt, komt een volgend jaar binnen, om het maar even simpel te zeggen. Dat geldt ook voor kosten. Wat je in een jaar uitgeeft, kan boven begroting zijn of onder de begroting of helemaal niet begroot. En dan heb je als penningmeester een mooie uitdaging.  

Verder geldt dat wij natuurlijk leven van overheidssubsidies, maar hierbij geldt ook dat deze de normale exploitatie niet dekken. Hiervoor moeten wij ons wenden tot andere financieringsbronnen.

De gemeentelijke subsidies en zeker ook de ouderbijdragen zijn onderdeel van de financiering. Dat is dus een combinatie van factoren. Het is een geheel aan alle inkomstenstromen dat zorgt voor een dekking van het geheel. Als een of beiden zouden afvallen of kleiner zouden worden, dan stelt dat ons uiteraard voor een uitdaging. 

Wij zijn al enige tijd in overleg met de wethouder op dit punt. Wij zijn van mening dat JBO een uitzonderingspositie inneemt in het spectrum van scholen. Hieronder lichten we dit nader toe.

a) Beveiliging
Zoals bekend wordt onze school permanent bewaakt. Dit is helaas noodzakelijk. Daar staat tegenover dat we met deze beveiliging onze kinderen wel veilig onderwijs kunnen bieden. De kosten van onze bewaking worden niet vergoed uit de Rijksmiddelen, wel krijgen we jaarlijks een bijdrage vanuit de gemeente Amsterdam. Om de benodigde beveiliging te kunnen blijven bieden zijn aanvullende middelen nodig. Onze school is voor Joodse leerlingen in de omgeving de enige plaats waar zij heen kunnen en zich veilig voelen. Dit betekent concreet dat we proberen iedere leerling op te vangen en niet overgaan tot verwijzing naar bijvoorbeeld het speciaal onderwijs: daar is deze beveiliging immers niet aanwezig. 

b) Vergrote zorgvraag
Rosj Pina heeft een open deur beleid, geen wachtlijst en laat alle Joodse leerlingen toe, daar er geen andere scholen met eenzelfde Joodse signatuur zijn in Nederland. Leerlingen worden als gezegd vrijwel nooit doorverwezen (0 % de afgelopen 4 schooljaren) naar een school voor speciaal (basis)onderwijs, omdat er immers geen Joods speciaal (basis) onderwijs bestaat en de veiligheid van de leerlingen op de reguliere scholen niet kan worden gegarandeerd. De school staat dus ook open voor leerlingen met complexe leer- en gedragsproblemen. Het totaal aantal leerlingen met ouders met een niet westerse migratie-achtergrond is ruim 46 % (NCO onderzoek 2019), tegenover een landelijk percentage van 16 tot 18%.

We hebben kortom een leerling populatie met een bovengemiddelde ondersteuningsbehoefte. Wij zijn bijzonder goed in staat om die leerlingen passend onderwijs te bieden. De Inspectie complimenteert ons met de wijze waarop wij in staat zijn om in die ondersteuningsbehoefte te voorzien. Dat is natuurlijk mooi, maar we ontvangen voor het bieden van deze ondersteuning geen aanvullende bekostiging, terwijl deze extra ondersteuning natuurlijk wel extra geld kost. 

c) Geen structurele bekostiging ondanks bovengenoemde situatie
Het Rijk heeft de middelen die beschikbaar zijn voor het bieden van extra ondersteuning gegeven aan het samenwerkingsverband passend onderwijs. Echter, in Amsterdam is ervoor gekozen dat het samenwerkingsverband deze middelen verdeelt naar rato van het aantal leerlingen. Voor grote besturen zal dit model wellicht werken. In ons geval werkt dit desastreus, we hebben immers een klein aantal leerlingen dus een zeer lage bekostiging, maar zoals hierboven aangegeven is de ondersteuningsbehoefte bovengemiddeld. Ook hebben wij met onze leerlingen niet de mogelijkheid om te verwijzen naar het speciaal onderwijs, in tegenstelling tot reguliere basisscholen. Op geen enkele wijze komt het samenwerkingsverband ons hierin tegemoet. Dat is logisch, want het bestuur van het samenwerkingsverband bestaat uit de schoolbesturen die stemrecht hebben naar rato van hun omvang. Wij worden in dit gezelschap dus overstemd. Wij vechten dus ieder jaar tegen begrotingstekorten. We zouden het liefste zien dat de benodigde middelen van het Rijk, de gemeente of het samenwerkingsverband zouden worden verstrekt, maar tot op heden gebeurt dat niet en wijzen die partijen slechts naar elkaar. Tegelijkertijd willen we onze leerlingen passend onderwijs bieden. We staan we dus voor het dilemma: de ouders vragen om een bijdrage, of de leerlingen niet bieden wat ze nodig hebben. Wij kiezen voor de leerlingen en vragen ouders hierbij om begrip, waarbij de vrijwilligheid van hun bijdrage evident blijft. 

De communicatie met de wethouder

Meermaals is deze problematiek onder de aandacht van onder meer de gemeente gebracht. In plaats dat dit probleem wordt opgelost, wordt de financiële problematiek alleen maar vergroot. Hoewel we het met de wethouder eens zijn dat een hogere bijdrage nooit een manier moet zijn om ‘te selecteren bij de poort’.  Alleen blijkt uit het voornoemde NCO-rapport juist het tegenovergestelde bij JBO. We zouden daarom graag zien dat bij het uitvoeren van de regeling inhoudelijk gekeken wordt naar de besteding van de hogere ouderbijdrage: wordt deze gebruikt voor onderwijs en de leerlingen of voor andere randzaken? 

Onze scholen staan uiteindelijk open voor alle joodse kinderen in Nederland. Dit allemaal ongeacht het inkomensniveau van hun ouders, hun zorgbehoefte of hun postcode. Ons streven om Joodse leerlingen passend onderwijs te bieden in een veilige omgeving in Amsterdam, wordt door deze actie van de wethouder alleen maar bemoeilijkt. 

De wethouder geeft aan dat beveiligingskosten niet in haar verhaal zijn meegenomen. Dat ligt alleen genuanceerder. 

De wethouder heeft slechts aangegeven dat wij de beveiligingskosten mochten corrigeren in de vrijwillige ouderbijdrage. Wij vragen, zoals uit bovenstaande blijkt, niet alleen een vrijwillige bijdrage voor de directe beveiligingskosten, maar ook voor de kosten voor de extra ondersteuning van onze leerlingen. Ook dit zijn kosten die samenhangen met de veiligheid: onze leerlingen kunnen immers niet elders veilig naar school, maar deze kosten mogen van de wethouder niet worden uitgesloten. 

Laat helder zijn: wij zouden het liefste zien dat ouders dit NIET zouden hoeven betalen, maar dat de overheid, gemeente en het samenwerkingsverband hun verantwoordelijkheid zouden nemen en de bovengenoemde kosten gewoon zouden vergoeden. Iedere leerling in Nederland heeft recht op veilig passend onderwijs: waarom moeten onze ouders dan betalen? Maar tot op heden worden wij van het kastje naar de muur gestuurd, en nu worden we zelfs nog meer gedupeerd. 

Maar het laatste woord is hier nog niet over gezegd. Wij gaan heel graag in gesprek met de wethouder om de noodzakelijke duidelijkheid te krijgen over wat wel en niet mag. Juist omdat JBO niet een normale scholengemeenschap is, is het belangrijk dat de gemeente Amsterdam heel zorgvuldig naar de aanvragen en behoeftes kijkt van het JBO. Maar tegelijkertijd ook motiveert waarom zij onze uitzonderingssituatie afwijst. Wij missen dit in de afwijzingen van de aanvragen van de gemeente Amsterdam.

Hoeveel subsidie krijgt het JBO jaarlijks vanuit Moormans pot?

Uit de VLOA beschikkingen volgt dat JBO ongeveer 168.000 Euro heeft aangevraagd bij de gemeente Amsterdam voor een verscheidenheid aan kosten. Dit jaar is 55.000 Euro hiervan toegewezen.

Moorman zegt dat ze vorig jaar al contact met het JBO heeft gehad om dit onder de aandacht te brengen, waarom is daar niet adequaat op gereageerd, of kon er niet adequaat worden gereageerd?

Er is contact geweest met (de ambtenaren van) mevrouw Moorman. Wij hebben uitgelegd wat onze situatie is. Maar Moorman was zelf onverbiddelijk op dit punt. Daardoor moesten wij kiezen uit twee kwaden. Geen ouderbijdrage of geen VLOA subsidie.

In het eerste geval (geen volle ouderbijdragen) kwamen wij slechter uit budgettair gezien, bovendien doet de keuze voor het eerste afbreuk aan onze positie, dat wij een bijzondere school zijn met bijzondere behoeftes. Ook financiële behoeftes en kosten, zoals beveiligingskosten die wij hierboven hebben toegelicht. 

Over wat voor een bedrag beschikt het JBO om de ouderbijdrage van minder draagkrachtige ouders bij te staan als het gaat om de ouderbijdrage?

Dit is niet apart begroot. Als ouders niet betalen, komt dit in de exploitatie van de school. Wij hebben geen specifiek gealloceerd bedrag beschikbaar daarvoor. Alle kinderen zijn welkom bij ons. Of ze wel betalen of niet. De financiële positie van JBO is dan ook al jaren een uitdaging.

Vorig jaar hebben jullie een hoger bedrag aan ouderbijdrage ontvangen dan oorspronkelijk was begroot. Wat is daarvan de oorzaak?

Omdat een deel van de ouders niet in staat is (het gehele bedrag) te betalen, begroten wij circa 75% van de totaal gevraagde bijdrage. Als dat er bovenuit stijgt, heb je antwoord op je vraag. Overigens is het aantal ouders dat principieel niet betaalt gelukkig laag.

Komt het JBO door deze sanctie van Moorman nu (nog dieper) in de financiële problemen?

Dit is een tendentieuze vraag, ook al is deze niet zo bedoeld, begrijp ik. Maar het antwoord is net zo ingewikkeld als deze simpel is. De opbouw en onderhoud van onze schoolfinanciering is een ingewikkeld gegeven. Wij zijn afhankelijk van subsidies van derden; van het rijk, van de gemeente en van private subsidiënten. Als een subsidiebijdrage wegvalt, dan is dat een probleem. Maar het is ook een probleem als alle ouders niet meer zouden betalen. Dat is het moment om met de gemeenschap in gesprek te gaan. Hoe graag wil de joodse gemeenschap dat JBO bestaat en is men bereid hiervoor te betalen.