Komende week wordt de oudste Sjoa-overlevende ter wereld 110 jaar oud. Tijd voor de aanleg van een Israëlisch bos met haar naam, vinden Nederlandse initiatiefnemers.
Door: Jonas Kooyman
Het verhaal gaat dat als Alice Herz-Sommer piano speelde in haar Londense appartement, de mensen op straat voor het raam bleven staan om te genieten van de klanken. Met haar muzikale talent – ze kon de 24 etudes van Chopin uit haar hoofd spelen – overleefde ze concentratiekamp Theresienstadt. Meer dan honderd keer trad ze er op. Dit verhaal is niet het enige dat Herz-Sommer bijzonder maakt: 26 november aanstaande hoopt zij 110 jaar oud te worden en daarmee is ze de oudste Sjoa-overlevende ter wereld.
Een mooi moment om de voormalig concertpianiste in het zonnetje te zetten, vindt bedrijfskundige Willem Okkerse. Samen met zijn echtgenote – zelf musicienne – ontmoette hij vorig jaar op reis de Duitse auteur Reinhard Piechocki, die het leven van Herz-Sommer optekende in een biografie uit 2008. Okkerse was zo geroerd door het verhaal dat hij besloot een actie op te zetten: geld inzamelen voor een park in Israël als geschenk voor de 110e verjaardag van Herz-Sommer, ‘om haar naam tot in lengte van dagen te herinneren’.
Concerten
Herz-Sommer werd in 1903 geboren in een welgesteld, intellectueel Joods gezin in Praag. Franz Kafka was een familievriend, haar moeder kende Gustav Mahler. Op jonge leeftijd begon zij met pianospelen en al snel maakte ze carrière. Toen de oorlog uitbrak kwam ze – inmiddels getrouwd – met haar zoontje Raphael in Theresienstadt terecht, samen met veel andere Joodse intellectuelen en beroemdheden.
Om de schijn op te houden voor de buitenwereld dwongen de nazi’s de geïnterneerde musici tot het spelen van concerten. Bijzondere momenten volgens kampgenoten, die de opvoeringen niet zagen als vermaak maar als ‘moreel support’. Haar zoontje deed mee aan de kinderopera en verscheen in de nazipropagandafilm Der Führer schenkt den Juden eine Stadt uit 1944.
Herz-Sommer en zoon overleefden hiermee het kamp – als enigen van de familie. Ze vertrokken naar Israël waar zij muziekdocente werd en opviel door haar altijd optimistische houding. Precies dat is wat Okkerse zo aan haar bewondert. „Ondanks alle tegenslagen bleef zij optimistisch en werd niet haatdragend. Ze is de wereld blijven zien als een plek waarin te leven valt.” Nadat haar zoon carrière maakte als cellist verhuisden zij naar Londen.
Een kleine maand is Okkerse bezig met het project om een park voor Herz-Sommer in Israël aan te leggen. Hij nam contact op met het Joods Nationaal Fonds (JNF), dat een minimumgrens heeft van tweeduizend bomen voordat het overgaat tot aanleg van een woud. JNF-directeur Freddie Rosenberg: „Het is een uniek project omdat het om een levend persoon gaat. Vaak wordt een park of woud ter nagedachtenis aangelegd. Een dergelijk cadeau aan een levend persoon vinden wij prachtig.”
Als het plan slaagt – uiterlijk 31 december moet er genoeg geld gedoneerd zijn voor tweeduizend bomen, à 15 euro per stuk – komt het park in de Negev-woestijn. In die streek kiest het JNF meestal voor acacia’s, cipressen of palmsoorten. Volgens Rosenberg duurt de aanleg een half jaar tot een jaar, maar zal er bij dit project ‘vaart achter moeten’ gezien de leeftijd van Herz-Sommer. Ook volgens Okkerse dringt de tijd. „Mevrouw is broos, het kan elke dag afgelopen zijn.”
Ariel Sommer, de kleinzoon van Herz-Sommer, laat in een e-mail vanuit Londen weten dat hij niet op de hoogte is van het project, maar dat hij ‘niet verrast’ is. „Mijn vrienden deden hetzelfde in de naam van mijn vader Raphael [Alice’ zoon] toen hij in 2001 overleed.” Verder herhaalt hij dat zijn grootmoeders gezondheid op het moment zwak is en dat zij daarom behoefte heeft aan rust en privacy.
De afgelopen jaren zijn meerdere boeken en documentaires verschenen over Alice Herz-Sommer, waarvan een groot deel op YouTube. Te zien is dat ze tot vorig jaar elke dag nog uren pianospeelde. In een opname uit 2012 zit ze klein en broos maar met glimmende ogen achter haar piano, haar gerimpelde pianovingers spelen moeiteloos een compositie van Bach. „Muziek is mijn wereld, het is het mooiste wat er bestaat,” zegt ze.
Meer informatie over het project is te vinden op www.alice-day.org
Abonneer op het NIW
