Onderzoeksjournalistiek is mooi voor wie tijd, geduld en geld heeft. Zo kon het NIW recent over die olympische gijzeling in München opmerkelijk nieuws brengen dankzij Marorgeld. Op die manier dient, navrant genoeg, door antisemieten geroofd geld voor de bestrijding van hedendaagse Jodenhaters. Maar onderzoek vereist, naast graven en bewijzen opdiepen, vooral geld. Collega Hans Knoop kon het jarenlang muurvast zittende onderzoek naar oorlogsmisdadiger Menten ontrafelen dankzij zijn Telegraafinkomen.
Op vergelijkbare wijze zit de Joodse, maar ook de reguliere journalistiek in Portugal – waar ik dezer dagen verblijf – muurvast bij het onderzoek naar de corruptie rond de paspoortverstrekking aan nazaten van zestiende-eeuwse vervolgde Portugese Joden. De beoordeling van wie wel of niet Sefardisch Joods is, en daarmee een nazaat van vervolgden, berustte bij de twee opperrabinaten in het land, in Lissabon en Oporto. Nu zijn dat geen Buitenveldert en Amstelveen, maar alles wees erop dat er nogal wat smeergeld rondging van bemiddelde gelukszoekers. Voor iedereen buiten de EU is Portugal een potentiële en profijtelijke poort naar Europa.
Patstelling
Dat moest wel mis gaan, en dat deed het ook. Tot verbijstering van heel Portugal werd de Russische oligarch Roman Abramovich, eigenaar van voetbalclub Chelsea en vriendje van Poetin, door Oporto rabbinaal erkend als Sefard met Portugese roots. Terwijl een kind ziet dat diens naam, eindigend op het Slavische ‘itsj’, niet bepaald wijst op een mediterrane herkomst. En dus dook de justitiële politie er prompt op en arresteerde opperrabijn Daniël Litvak, die toevallig net via München een enkeltje Israël wilde nemen, op verdenking van ‘illegale beïnvloeding, actieve corruptie, documentvervalsing, witwassen, belastingfraude en het vormen van een crimineel bondgenootschap’. Die toelating van Abramovich omschreef Ruslands oppositieleider Navalny plastisch als ‘de portemonnee van Poetin’ die ‘eindelijk een Europees land vond om de andere kant van het huidige oorlogsfront te bereiken voor wat smeergeld’.
Onder het bed van de opperrabbijn werden diverse koffers met cash aangetroffen
Dat laatste pikte de Portugese minister van Buitenlandse Zaken, Augusto Santos Silva, niet: ‘Het oneerlijke idee dat Portugese ambtenaren koffers met geld wegdragen, is hoogst beledigend.’ En dat was weer lachen, in een land waar je je parkeerbon al kan laten verscheuren door de dienstdoende dorpsagent een tientje toe te schuiven. Enige dagen later werden onder het bed van de opperrabbijn diverse koffers met cash aangetroffen, en op rekeningen in onder meer Israël zo’n drie miljoen euro. Wie pakweg driehonderd euro per geval rekent, kan met 150 duizend aanvragen op vrijdagavond wel een extra pannetje soep laten aanrukken. Ook werden diverse rabbinale medewerkers gearresteerd. Abramovich, zo toonden uitgelekte documenten aan, kreeg niet als enige voor geld een gefingeerde familieachtergrond aangemeten.
Maar hoe alles precies in elkaar zat, daar kwam men niet achter. En dus belandden niet-Joodse en Joodse pers in een klassieke Portugese patstelling: de não-judeu’s, de niet-Joden, wisten van niks, want de zeer kleine gemeenschap is nog geslotener dan een busje jodenkoeken, en de judeu’s op hun beurt schreven alles toe aan antisemitisme. Of zoals die in Oporto het fijnzinnig formuleerden: “Zodra Joden weer hun stempel op Europees grondgebied drukken, proberen invloedrijke antisemieten dat ongedaan te maken, synagoge voor synagoge, organisatie voor organisatie, precies zoals ooit in de Sovjet-Unie.” Maar op de vraag waar al die koffers met contanten vandaan kwamen, bleef de Joodse woordvoerder het antwoord schuldig. In Portugal bestaat geen Marorgeld. Misschien kunnen we die rabbinale geldkoffers gebruiken voor een onderzoek naar de herkomst?
Spoedwetten
Nu was, behalve voor de rabbinale portemonnee, dat Portugees paspoort al niet zo’n denderend succes. Slechts 60 duizend aanvragers werden koosjer bevonden – de neppers inbegrepen. Massaal stroomden kansloze ‘Marokkaanse’ aanvragers toe. Dat valt niet best in een land waar op volle zee de marine gelukszoekers gemakshalve met boegschoten dwingt rechtsomkeert te maken.
Na al die rabbinale reuring heeft de regering er nu schoon genoeg van en het initiatief weer naar zich toe getrokken. Wie nu nog via Portugal naar de Europese honingpotten wil, moet opschieten. Via spoedwetten is vanaf 1 september het rabbinaat niet het onderzoek naar Joodse voorouders afgenomen, maar wel de ballotage. Naast de familieband geeft nu het bezit van Portugees vastgoed of kapitaal de doorslag.
Want Jood of niet – daarin blijven ze hier dubbel. In de tijden van de inquisitie werden hier tienduizenden vermoord, in de Tweede Wereldoorlog ontsnapten weer duizenden via Portugal aan de nazi’s. Aan moderne excuses voor het antisemitisch verleden doet men hier niet. En dat terwijl ongeveer een derde (!) van de Portugese bevolking Joodse roots heeft, omdat onze voorvaderen hem hier niet bepaald versleten hebben bij het plassen alleen. Dat dan weer wel.
Heeft u dit artikel met plezier gelezen? Met een abonnement op het NIW krijgt u toegang tot columns, opinies, analyses, nieuws – en achtergrondverhalen. Kies hier wat het beste bij u past.
Abonneer op het NIW
