Standaardwerk

Geschiedenis van de joden in Nederland, redactie: Hans Blom, David Wertheim, Hetty Berg en Bart Wallet, uitgeverij Balans, 620 pgs., € 49,95

Het Menasseh ben Israel Instituut en Uitgeverij Balans presenteren maandag in de Portugese Synagoge in Amsterdam het standaardwerk Geschiedenis van de joden in Nederland.

Geschiedenis van de joden in Nederland verhaalt over de eerste aanwezigheid van Joden in Nederland in de Middeleeuwen, tot hun huidige positie in de Nederlandse samenleving. Het boek bevat bijdragen van een keur aan historici en staat onder redactie van Hans Blom (NIOD), David Wertheim (Menasseh ben Israel Instituut), Hetty Berg (JHM) en Bart Wallet (UvA en VU). “Als je iets wilt weten over de geschiedenis van Joden in Nederland, moet je het in dit boek kunnen vinden,” zegt Bart Wallet. “We zijn er tweeënhalf jaar mee bezig geweest. Er waren al drie boeken met dezelfde titel, de eerste editie uit de 19e eeuw en de laatste uit 1995. Dit is het standaardwerk.” Het boek telt – vergeleken met de voorgaande editie – drie nieuwe hoofdstukken: over de 18e eeuw, over de 19e eeuw en over de periode na de oorlog. Wallet nam deze laatste twee hoofdstukken voor zijn rekening.

Wartaal
Wallet maakte eerder met Tirtsah Levie Bernfeld de website Joodsecanon.nl, met daarop per jaar interessante gebeurtenissen. “Een opstapje naar het standaardwerk,” licht hij toe. Ook deze feiten zijn meegenomen in het nieuwe boek. Zo staat er op de website bij 1817: “Onderwijsbesluit: Joden moeten Nederlands leren. De overheid voerde ter bevordering van de Joodse integratie een taalpolitiek waarbij Joodse kinderen op armenscholen per wet van 10 mei van het Jiddisch op het Nederlands moesten overstappen. Die ‘wartaal’ zou Joden alleen maar isoleren en een slechte invloed op hun ‘beschaving’ hebben, vond minister Repelaer van Driel toen. De nieuwe Joodse generatie werd hierdoor volledig Nederlandstalig. Het West-Jiddisch, dat in Nederland werd gesproken, stierf binnen een eeuw tijd uit en alleen woorden als ‘mazzel’, ‘gein’ en ‘gotspe’ herinneren er nog aan.” Gelijktijdig ontstond in Amsterdam de eerste moderne fondsenwervingsorganisatie van de Pekidiem en Amarcaliem ofwel beheerders en administrateuren, vervolgt Wallet. “Zij zamelden geld in voor de Joden in Erets Jisraël en bepaalden naar welke scholen en ziekenhuizen dat ging. Zo werd de opbouw van de jisjoev, de Joodse gemeenschap in Palestina, geregeld vanuit Amsterdam. De Nederlandse Joden steunden ook hun geloofsgenoten in Rusland. Ze hadden overal ter wereld contacten. Als ze emigreerden, stichtten ze eigen synagogen in steden als Londen, New York en Baltimore, met Nederlandse notulen. Dit alles om de Amsterdamse minhag, Joodse traditie, daar voort te zetten. Naast die internationale Joodse verbanden is in het boek veel aandacht voor hoe Joden volop deelnamen aan de Nederlandse maatschappij, bijvoorbeeld met bedrijven en bijdragen aan economie, politiek en wetenschap.”

Van provincie tot wereld
Nadat tijdens de Wederopbouw veelal gezwegen werd over de Holocaust, werden Joden in Nederland vanaf de jaren 60 gezien als symbool voor het geweten van Nederland. Sinds 9/11 is de beeldvorming rond Joden wederom gekanteld en worden zij steeds meer gezien als gewone minderheid. Daarnaast is de Joodse gemeenschap in Nederland een stuk veelzijdiger geworden. Wallet: “Na de oorlog was het Nederlandse jodendom vrij uniform, je was lid van het NIK en er was een sterke Nederlands-Joodse traditie. Dat is compleet uit elkaar gevallen. Er zijn nu Liberalen, er is Chabad, en ook de Reconstructionist– en Renewal-bewegingen uit Amerika zijn doorgedrongen tot Nederland. Een kwart van de 50.000 Joden hier komt nu uit Israël. Dat er verschillend geteld wordt hoeveel Joden er in Nederland zijn, zegt ook al wat. We zijn van een wat geïsoleerd ‘eiland’ tot een volledige provincie van de internationale Joodse wereld geworden.”

Boekpresentatie
De presentatie van Geschiedenis van de joden in Nederland vindt plaats op maandag 22 mei in de Portugese Synagoge in Amsterdam.
14 uur: Symposium
Onder voorzitterschap van professor Emile Schrijver, directeur van het Joods Cultureel Kwartier, bespreken hoogleraren Judith Frishman, Evelien Gans, Karin Hofmeester en Bernard Wasserstein de nieuwe uitgave.
16 uur: Presentatie
Professor dr. Ernst Hirsch Ballin krijgt het eerste exemplaar overhandigd en zal zijn reactie geven op het boek.
Aanmelden voor symposium en/of presentatie via Joods Cultureel Kwartier, e-mail: mbii@jck.nl, informatie over locaties en toegangsprijzen: www.niod.nl/activiteiten