Vegetarisme als wens van God

In Amerika is het hip onder Joden: een vegetarische, groene leefstijl. God heeft het zo bedoeld, menen de trendsetters.

Auteur: Annemarie Moerman

De Amerikaanse schrijver Richard H. Schwartz was een ‘vlees-en-aardappelenmens’ tot 1978. De overstap naar het vegetarisme maakte hij niet van de ene dag op de andere. Hij doceerde wiskunde aan de City University of New York, en ontdekte dat voor de productie van rundvlees een enorme hoeveelheid graan nodig was. Daarom stopte hij met het eten van rood vlees. Toen hij las over de gezondheidsvoordelen van het vegetarisme en de ‘afschuwelijke omstandigheden’ waarin dieren werden grootgebracht in de bio-industrie, liet hij ook pluimvee en vis links liggen. Vanaf dat moment verdiepte Schwartz zich in de verhouding tussen het vegetarisme en het jodendom en groeide in de loop der jaren uit tot een belangrijke autoriteit op dit gebied. „Ik ontdekte dat de eerste spijzenwet in Genesis 1 vers 29 strikt vegetarisch is: ‘Ook zei God: Hierbij geef ik jullie alle zaaddragende planten en alle vruchtbomen op de aarde; dat zal jullie voedsel zijn’.” Schwartz schetst hoe de massaproductie en -consumptie van vlees een bedreiging voor mens, dier en planeet vormt en als zodanig strijdig is met het jodendom. „Zo is bewezen dat het eten van vlees de gezondheid kan schaden. De meeste dieren, ook die kosjer zijn geslacht, worden niet diervriendelijk grootgebracht. De veeteelt zorgt voor verspilling van land, water, voedsel, energie en andere bronnen en we voeren graankorrels aan slachtdieren in plaats van aan hongerende medemensen.”

Legbatterijkip 

De Nederlandse programmamaker en tv-presentator Gideon Levy (42) is ook Joods en vegetariër. Hij groeide op in een vroom, vegetarisch gezin en voedt ook zijn kinderen op als vegetariërs. De belangrijkste reden: dierenwelzijn. „Milieu en dierenwelzijn zijn belangrijke thema’s in de Tora,” zegt Levy. „Er wordt duidelijk aangegeven dat we goed voor de planeet moeten zorgen. Die bewustwording mis ik onder Joden. Ik kan al die wetten over eten en het goed behandelen van dieren niet rijmen met het feit dat je een dier slacht en opeet. Het mag dus ook een legbatterijkip zijn, als hij maar kosjer is geslacht? Ik begrijp niet dat niemand zich daar druk over maakt.” Dierenwelzijn was ook voor de 36-jarige Liora Swaab 23 jaar geleden de reden om te stoppen met het eten van vlees en vis. En ook voor haar is het eten van kosjer geslachte dieren geen optie. „Ik heb me daar destijds wel in verdiept en ontdekte dat het niet is bewezen dat kosjere slacht een dier minder pijn geeft dan een andere manier van slachten. Daarnaast is niet bekend hoe diervriendelijk het slachtdier is opgegroeid. Dus als je dan toch vlees of vis wilt eten kun je mijns inziens nog beter voor de biologische variant gaan.”

Lipgloss en Moeder Aarde 

Zowel Levy als Swaab kennen geen Nederlandse Joden die uit religieuze overwegingen vegetarisch zijn. Rabbijn Maarsen, voorzitter van het opperrabinaat voor Nederland, net zo min. „Het zou me ook zeer verbazen als dat hier een trend wordt. Nederland is een klein land met weinig Joden en daarvan is maar een klein deel echt religieus.” In de Verenigde Staten blijkt Joods en vegetarisch een zeer populaire combinatie te zijn. Er zijn veel Joodse beroemdheden die geen dieren eten en zich ook als zodanig profileren. En er bestaan vele tientallen Amerikaanse websites over dit onderwerp. Een deel daarvan gaat over de veganistische leefstijl, een strenge vorm van vegetarisme waarbij ook geen zuivelproducten worden gegeten. Hip, veganistisch en Joods is Chloé Jo Davis (meisjesnaam Berman), voormalig evenementenpromotor en oprichter van de website Girliegirlarmy.com. Op haar website staat dat je haar net zo goed kan tegenkomen ‘op de voorste rij bij een modeshow terwijl ze haar gewéldige vrienden in de lucht kust’ als bij ‘een demonstratie voor een doel waarvoor zij zich gepassioneerd inzet’. Davis werd uitgeroepen tot een van de honderd ‘hottest’ Joden door het trendy Amerikaans-Joodse tijdschrift Heeb. In een interview op de website Circleofmoms.com zegt de van oorsprong Engelse, die opgroeide in New York: „Ik zocht een online plek voor mensen die van dieren en Moeder Aarde houden, maar hun lipgloss en cocktails niet uit hun leven willen verbannen. Een plek voor modelievende, gepassioneerde activisten. Ik heb een plek gecreëerd waar je informatie vindt over de situatie in conflictgebieden én over wat je kunt doen tegen statisch haar.”

Alternatieven 

„Steeds meer mensen zijn bezorgd over hun gezondheid en over voeding, dierenwelzijn en ecologie,” meent Davis’ landgenoot Schwartz. „Het is een trend die volgens mij wereldwijd gaande is, maar ik denk dat het ook voor een groot deel te maken heeft met de Joodse waarden. Vooral jonge Joden gaan over op het vegetarisme, maar de meeste Joden eten nog vlees. Het zou goed zijn als Joden, maar ook andere mensen, hun vleesconsumptie sterk verminderen of vlees helemaal van het menu schrappen.” Rabbijn Maarsen had vanuit zijn functie verschillende gesprekken over de combinatie van jodendom en vegatarisme. Hij ziet vanuit religieus oogpunt geen reden om vegetarisch te leven. „We komen niet om van de honger als we geen vlees of vis zouden eten en vandaag de dag zijn er zeker alternatieven te vinden die de mens geven wat hij nodig heeft. Het is goed als iemand daarvoor kiest, maar aan de andere kant is het zo dat we mogen gebruiken wat God heeft geschapen. Je moet alles en iedereen met respect behandelen, ook dieren, maar er staat nergens dat je ze niet mag eten.” Schwartz erkent dat nergens staat voorgeschreven dat dieren niet mogen worden gegeten. „Maar als je je wilt houden aan de belangrijke Joodse leefregels kan je wel tot de conclusie komen dat een vegetarische leefstijl hier het beste op aansluit.”

Hap zand 

Zelfs als alle dieren een waardig leven krijgen en pijnloos aan hun einde komen, zou dat voor Schwartz geen reden zijn om weer vlees te eten: „Er zouden tenslotte nog steeds negatieve gevolgen aan kleven voor gezondheid en het milieu.” Swaab is naar eigen zeggen intussen ‘zo’n herbivoor’ geworden dat ze zich niet anders meer kan voorstellen. Levy heeft nooit vlees of vis gegeten en weet niet wat hij mist. „Voor mij is vlees eten net zo raar als een hap zand nemen.” Levy ziet ook geen praktische knelpunten in een leven als vegetariër én Jood. „Met Pesach hebben wij geen lamsbotje, maar maken we een lammetje van zilverfolie. We vinden altijd wel een manier om onze leefwijze te combineren met de Joodse tradities.”

Richard H. Schwartz 

Richard H. Schwartz is emeritus-hoogleraar in de wiskunde en auteur van Judaism and Vegetarianism (1982). In 1998 en 2001 verschenen hernieuwde uitgaven van dit Engelstalige boek. Hij publiceerde ruim 150 artikelen op de website JewishVeg.com/schwartz. Verder is hij voorzitter van de Jewish Vegetarians of North America (JVNA) en medeoprichter van de Society of Ethical and Religious Vegetarians (SERV). De documentaire A Sacred Duty: Applying Jewish Values To Help Heal The World van regisseur en producent Lionel Friedberg is te bekijken op asacredduty.com. De documentaire is geïnspireerd op de werken van Schwartz.

Beroemde Joodse vegetariërs/veganisten

Albert Einstein, natuurkundige

Natalie Portman, actrice

Franz Kafka, schrijver

Michael Bolton, zanger

Tzipi Livni, Israëlisch politica

Allen Ginsberg, dichter

Jonathan Safran Foer, schrijver

Matisyahu, reggaezanger

Stella McCartney, modeontwerper

Caprice Bourret, model

Joey Ramone, leadzanger van The Ramones

Ricki Lake, tv-presentatrice