De gemeente Amsterdam ging in maart 2014 akkoord met een namenmonument voor alle Nederlandse Holocaustslachtoffers in het Wertheimpark. Bijna anderhalf jaar later is er nog geen zicht op wanneer het er komt en waar.
Het leek een plan waar niemand tegen kon zijn: een monument met de namen van alle Nederlandse Holocaustslachtoffers. Zo’n wens was er bij verschillende partijen al jaren, maar begin 2014 werd de invulling daarvan heel concreet. De gemeente Amsterdam verleende toestemming voor de bouw van het monument, geïnitieerd door het Nederlands Auschwitz Comité. Maar door allerlei protesten is er nog altijd geen besluit genomen of en waar het moet komen. Voorzitter Jacques Grishaver van het Auschwitz Comité is het wachten zat, maar houdt hoop dat het monument er komt: „Het laatste wat we hebben vernomen is dat burgemeester Van der Laan na het zomerreces een beslissing gaat nemen. Het klopt dat het nemen van een definitief besluit al een aantal keer is uitgesteld, maar bij de presentatie van het nationaal Sjoa Museum in juni zei de burgemeester nog dat het monument er absoluut gaat komen, dus daar ga ik dan maar van uit.” Een woordvoerder van de burgemeester kan niet vertellen wanneer er een besluit valt: „Het is nu zomerreces. Daarna wordt de agenda voor de rest van het jaar bepaald, dus dan moet er meer duidelijk zijn.” Het originele plan was dat het namenmonument geplaatst zou worden in het Wertheimpark, in het hart van de oude Jodenbuurt. In september 2015 moest het onthuld worden, precies zeventig jaar na afloop van de oorlog. Het monument is ontworpen door de Joodse Pools-Amerikaanse architect Daniel Libeskind, onder andere bekend van het nieuwe World Trade Center in New York en het Joods Museum in Berlijn. In totaal is er zo’n vijf miljoen euro nodig voor het monument, op te halen door donaties en wellicht subsidie. Daaronder ook eventueel geld dat de Amsterdamse gemeente aan de Joodse gemeenschap teruggeeft van onterecht opgehaalde erfpachtgelden na de oorlog.
Tegenstand
Toen het plan eenmaal was goedgekeurd, begonnen de tegengeluiden aan te zwellen, uit verschillende hoeken. Daar was bijvoorbeeld Karina Wolkers, de weduwe van Jan Wolkers. Van de hand van de overleden schrijver/kunstenaar is er al een monument in het Wertheimpark, het Auschwitzmonument, dat bestaat uit gebroken spiegels met als opschrift ‘Nooit meer Auschwitz’. Nog een monument, zeker van de geplande grootte van de namenwand, zou dat van Wolkers overschaduwen, vond zijn weduwe. Mocht het namenmonument echter niet in het Wertheimpark komen, dan wil Grishaver dat het spiegelmonument meeverhuist: „De monumenten versterken elkaar.” Ook vanuit Joodse kring kwam hevige kritiek, niet zozeer op de locatie, maar überhaupt op de komst van het monument. NIK-secretaris Ruben Vis concludeerde in een opiniestuk in het NIW: „Voor dode Joden is altijd geld. Liever vijf miljoen voor Joodse dagscholen, dat is levend jodendom.” Of oud-JMW-voorzitter Harry van den Bergh die in een column schreef: „Ik kan mij niet voorstellen dat een nieuw monument leidt tot een prijskaartje van vijf miljoen euro. En dat in een Joodse gemeenschap waar om financiële redenen klassieke monumenten als de bejaardenzorg omvallen en waar nog altijd gebrek is aan een stevige infrastructuur van duurzame voorzieningen.” Het Joods Historisch Museum (JHM) had aanvankelijk twijfels, omdat er in de door hen beheerde Hollandsche Schouwburg al een namenwand is, zij het met alleen familienamen, maar draaide bij.
‘Bomen, geen bussen’
De belangrijkste tegenstand kwam van buurtbewoners. De buurt zou het aantal verwachte bezoekers niet aankunnen, zo’n 250.000 per jaar, en het Wertheimpark zou er te klein voor zijn. Met slogans als ‘Wij buren willen geen muren’ en ‘Geen bussen maar bomen’ en inspraakavonden, wist de buurt de gemeente ertoe te dwingen het besluit te heroverwegen. Jacques Grishaver vindt dat de omwonenden van het Wertheimpark best een toontje lager kunnen zingen: „Hoezo is het hún park? Het is het park van alle Amsterdammers. Het gaat erom dat kennelijk niemand het in zijn ‘backyard’ wil hebben. Bewoners zijn ertegen, bijvoorbeeld omdat ze niet elke dag tegen de namen van Holocaustslachtoffers aan willen kijken. Tegelijkertijd leven ze wél in de huizen van die slachtoffers.” Grishaver is niet in gesprek gegaan met de buurtbewoners: „Het is aan de gemeente om hen van gedachten te laten veranderen, niet aan ons.” Burgemeester Van der Laan heeft geprobeerd de bewoners om te praten. Hij beloofde na de zomer van 2014 met een nieuwe beslissing te komen. Maar de nazomer van 2014 werd oktober, oktober werd december en december werd voorjaar 2015. Jacques Grishaver is kritisch over die gang van zaken: „Het is ongelooflijk dat het besluit zo lang is aangehouden. Ik denk dat burgemeester Van der Laan een besluit zal nemen waar niemand meer iets tegen in kan brengen en daarom alle mogelijkheden uitgebreid onderzoekt.”
Leuren
Het monument moet grotendeels uit donaties bekostigd worden. Voor 50 euro kan iemand de naam van een Holocaustslachtoffer ‘adopteren’. Na de aankondiging van het monument kwamen er volgens Grishaver snel enkele duizenden donaties binnen. Vorig jaar zag Grishaver nog voordelen in het uitstel, omdat er meer tijd was om geld in te zamelen. Maar toen de gemeente het plan in de ijskast zette, stokte de geldstroom juist. Grishaver: „De donaties zijn voor een belangrijk deel opgedroogd. Regelmatig mailen donateurs om te vragen hoe het er nu mee staat, bijvoorbeeld gemeentes die namen van hun bewoners hebben geadopteerd. Mocht de beslissing eindelijk vallen, dan kunnen we eigenlijk weer van voren af aan beginnen, want het ligt nu stil.” De gemeente heeft een extern bureau opdracht gegeven alternatieve locaties voor het monument te onderzoeken. Op dit moment wil de gemeente echter niet ingaan op dat onderzoek of wat er de afgelopen maanden concreet gebeurd is om tot een besluit te komen. Een woordvoerder mailt: „Er zijn uiteraard vorderingen gemaakt, maar het is op dit moment nog te vroeg om daar uitgebreid op in te gaan.” Plekken die genoemd worden als alternatief zijn bijvoorbeeld naast de sjoel in de Nieuwe Uilenburgerstraat, het Westermanplantsoen of, verder naar de rand van Amsterdam, het Beatrixpark of het Amstelpark. Zelfs Westerbork is geopperd. Grishaver is er geen voorstander van. „Wat ons betreft is de beste plek nog altijd het Joodse Kwartier. Voor mij voelt het op deze manier alsof ik na zeventig jaar nog altijd moet lopen leuren met slachtoffers van de Holocaust.
Waar moet de namenwand komen? Het NIW wil graag weten hoe u daarover denkt. Via onze Facebookpagina kunt u aangeven wat u de beste locatie vindt voor het monument met ruim 100.000 namen van Holocaustslachtoffers. Of u kunt zelf een alternatief aandragen. U kunt ook reageren via e-mail: redactie@niw.nl
Abonneer op het NIW
