Zies piepel

Gisteren was het Koningsdag, maar ik zie meer in koninginnen.

Als schaakstuk ongeremd alle kanten op kunnen, terwijl de koning stapsgewijs de baas speelt die hij niet is. Als vorst klinkt sowieso ‘moeder des vaderlands’ beter dan dubbel ‘vader’. Bij hem slaat bovendien een donderbus dodelijk toe in Delft of is als je even niet oplet half België heroverd, als Zijne Majesteit tenminste niet popi participeerde bij het pleepotwerpen.

Hebben Joden hier ooit iets gehad aan de Oranjes? Nou nee. Willem de Zwijger ontfutselde hen geld voor zijn strijd tegen de Spanjaarden, die volgens hem ‘wreed en hooghartig’ waren wegens ‘hun Joodse bloed’. In onze tijd stak in WO II Wilhelmina geen poot uit voor haar Joodse onderdanen, joeg Juliana Joodse kindertjes uit de klas van haar kroost en betuigt Wim-Alex af en toe plichtmatig zijn steun aan een sjoel waarvan de Joodse gemeente de bewaking uit eigen zak betalen moet. Van enkel de jaarlijkse verhoging van de kosten van Zijn huis zou de bewaking van onze sjoel ruim bekostigd kunnen worden. En weet Maxima wel dat Joden meer dan oververtegenwoordigd waren bij de slachtoffers van haar vaders dictatuur?

Helaas deden de Oranjedames het niet veel beter. Toen Wilhelmina in 1898 aantrad, publiceerde opperrabbijn Tal zijn boek Oranjebloesems, over de Joodse banden met de Oranjes. Dat was met krap 136 pagina’s geen dikke pil. Wilhelmina wou in de jaren 30 de Jodenopvang niet om de hoek hebben – daarom ligt Westerbork nu zo achteraf. En Juliana ontroerde op momenten dat het publicitair uitkwam.

Hoewel: ik denk dat haar emotie oprecht was toen ze in 1976, bij een privébezoek aan Israël, reeds op de vliegtuigtrap van (toen nog) Lod, live voor de NTS-radio in luid gesnik uitbarstte: ‘O! Zies piepel! Hoe hef sufferd so muts!’ Maar Juul was een natuurtalent in het oproepen van vertedering. Van de provo’s (‘Arme ouwe: ze lijkt zo op me moe’) tot de spruitjes schoonmakende vorstin in VPRO’s Barend Servetshow; het beeld beklijft van een wat onhandige moeder die tegelijk de baas was. Een contradictie die dol maakt. Mijn eigen moeder was precies zo.

Helmhaar
Maar wat hadden wij thuis met de Oranjes? Weinig. Nergens in oude fotoalbums zie ik een Koninginnedag, terwijl Brabantse katholieke (kinder)feesten als Palmpasen en carnaval fors vertegenwoordigd zijn. Ik weet niet eens of we een oranje wimpel hadden aan de vlag in de meterkast. De Oranjes waren sowieso niet populair in het zuiden, dat was iets voor de ‘prottestánten’. Mijn Amsterdamse moeder daarentegen bewaakte een bastion van Oranjeliefde in een baaierd van onverschilligheid. Ook omdat Koninginnedag de mei aankondigde waarin, behalve dodenherdenkingen en bevrijdingsfeesten, ook Moederdag én haar verjaardag vielen.

Omdat verder niemand ze wilde hebben, erfde ik haar Oranjeboeken. In Onze prins, in het publiek en binnenskamers zie je hoe prins Bernhard de prullaria op zijn bureau met Pruisische precisie plaatste, terwijl in Onze jonge koningin thuis Juliana de godganse dag met de kinderen in de paleistuin lijkt te kuieren. Haar werk ging door en De koningin sprak gaan beiden over Wilhelmina die in Londen sprak, maar zweeg als een mof over de Jodenvervolging. In Beatrix, van baby tot bruid ontbreekt opvallend hét incident bij het Huwelijk, de rookbom, om de hoek bij waar ik nu, jaren later, woon.

Omdat verder niemand ze wilde hebben, erfde ik mijn moeders Oranjeboeken

Ik vermoed dat mijn moeder zich identificeerde met Juliana. Zo veel mogelijk kinderen krijgen, de hoofdtaak van Oranjemoeders, dat sprak haar aan omdat het háár geleden gemis goedmaakte. Net zoals Juliana leek ze in het verdomhoekje te zitten, maar was ze wél de baas. En de afkeer voor de ‘mof ‘ Bernhard bracht haar zeker dichter bij Juliana. Zelfs mijn moeders weerbarstig zwarte krulhoofd werd koninklijk opgestoken en gelakt. De kapster zette haar, met een handdoek als een boerka om haar gezicht ronddraaiend op de pianokruk, laag na laag in de lak. Ik vrees dat mijn moeder zo een gat van minimaal enkele vierkante kilometers in de ozonlaag veroorzaakt heeft. Zo had ma al helmhaar toen Beatrix nog prinsesje was. Straks, met Amalia, beleef ik mijn vierde koningin. Dan valt Koninginnedag op 7 december, als elke onderdaan vol van marsepein onderuit hangt. Maar over vier jaar valt Moederdag weer exact op mijn moeders verjaardag. Ik kan niet wachten.