Glijdende schaal

Twee dingen heb ik van deze coronatijd geleerd. Eén: er zijn blijkbaar toch veel mensen die wel over solidariteit praten, maar die deugd niet zo graag in de praktijk brengen. Twee: terwijl ik me vroeger bij de geschiedenisles op school (en bij mijn tantes thuis) altijd afvroeg: hoe kan het toch dat mensen dit écht geloven (dat de Joden geen echte mensen zijn bijvoorbeeld), weet ik nu hoe dat gaat. Door de vernuftige zaadjes die door de desinformatiestroom geplant worden, in combinatie met een gebrekkige kennis van de geschiedenis, raken honderdduizenden mensen ervan overtuigd dat vaccins slecht zijn. Omdat je bijvoorbeeld ‘niet kan bewijzen dat ze niks met je vruchtbaarheid doen’, volgens meerdere jonge vrouwen in mijn omgeving. Voor de duidelijkheid: er is geen enkele aanleiding om te denken dat dit waar is, maar dan is het desinformatiekwaad al geschied; het zaadje is geplant. Als je aan deze cocktail nog de sterke neiging toevoegt tot het omdraaien van oorzaak en gevolg, krijg je zelfs de situatie dat mensen zichzelf ‘de nieuwe Joden’ wanen. Want ze worden zo vreselijk buitengesloten door die QR-code en ze zijn verontwaardigd dat hun gedrag en keuze consequenties blijken te hebben. Ongelooflijk.

“Nee,” zeggen ze dan, “dat zie je verkeerd. Dit is overduidelijk een glijdende schaal, daar gaat het ons om en daar zijn we boos over.”

Consequenties
De laatste tijd gaat het in de media veel over glijdende schalen en hellende vlakken, en gebruikers van de term lijken altijd een glijdende schaal richting fascisme te bedoelen. Je hoort ze dan niet over een glijdende schaal van “Nog één Seinfeld-aflevering” naar “Oké, laten we pizza bestellen, ik heb toch geen zin om te koken vanavond.” Nee, de schaal moet altijd richting tanks, rokende ovens en massagraven glijden. De reden dat men begint over glijdende schalen is dat hun ‘grondrechten in het gedrang komen.’

Dit terwijl grondrechten, oftewel mensenrechten, wel vaker tegen elkaar afgewogen worden. In april deed het Europese Hof (EVRM) uitspraak in een zaak van een moeder in Tsjechië, die de staat aanklaagde wegens de verplichte vaccinatie voor toegang tot kinderopvang. Het standpunt van de moeder was dat het verplicht stellen van vaccinatie indruist tegen het recht op privacy (in de context van de onaantastbaarheid van het lichaam). Het hof was het hier niet mee eens: “Verplichte vaccinatie is een inbreuk op persoonlijke rechten, maar deze inbreuk valt te rechtvaardigen, en is proportioneel, in verhouding tot de bescherming van (de rechten van) anderen en de algemene volksgezondheid.”

Het is niet voor niets een cliché: mijn vrijheid eindigt waar die van jou begint. De zwakkeren in de samenleving waren anderhalf jaar beperkt in hun vrijheid, omdat anderen zich niet aan de maat regelen hielden of zich uiteindelijk niet wilden laten vaccineren. Zij hadden niets te kiezen. Nergens staat dat je alles altijd maar mag doen en dat dit zonder consequenties is. Dat is niet wat vrijheid betekent.

Rechte lijn
Inzien dat jouw vrijheid direct verbonden is met die van een ander is een voorwaarde voor een succesvolle samenleving. Daaruit volgt logischerwijs dat je solidair dient te zijn met mensen die minder te kiezen hebben dan jij. Alleen al omdat jij in theorie morgen die zwakkere positie zou kunnen hebben, door de grillige loop van het leven. En dan wil je een rechtvaardige inrichting van de maatschappij waarin jij kan leven. De filosoof John Rawls noemde dit gedachte-experiment ‘de sluier van onwetendheid’

Uiteraard kan er sprake zijn van een glijdende schaal en is de term soms toepasbaar. Maar vanaf de QR-code loopt geen rechte lijn naar massamoord. Opperen dat iets een glijdende schaal is, lijkt inmiddels zélf een glijdende schaal te zijn geworden.