Helder

Afgelopen week werd een interessant boek gepresenteerd. Dirk van Delft schreef een biografie van Antoni van Leeuwenhoek, de grondlegger van de microbiologie: Onzichtbaar leven. De wondere wereld van de microbiologie. Van Leeuwenhoek was een zeer nieuwsgierig mens en leerde zichzelf onder meer lenzen slijpen en glasblazen. Alles wat hij tegenkwam, legde hij onder zijn zelfvervaardigde microscoop, op dat moment de beste ter wereld. Het leverde hem grote faam op bij The Royal Society in Londen, wat hem tot een van de belangrijkste onderzoekers van zijn tijd maakte.

Van Leeuwenhoek maakt deel uit van de groep grootheden uit de zeventiende eeuw, onder wie Rembrandt, Spinoza, Descartes en Christiaan Huygens. André Klukhuhn schreef een mooi boek over die tijd: Licht. De Nederlandse republiek als bakermat van de verlichting. Die explosie van nieuwe, rationele inzichten zou later door allerlei landen worden geclaimd, maar Klukhuhn heeft goede argumenten voor zijn theorie dat de verlichting zijn oorsprong in Nederland had. Hij beschrijft hoe bovenstaande namen met elkaar in verbinding stonden. De mannen kwamen bij elkaar over de vloer, ze kenden en inspireerden elkaar.

Daarbij valt iets interessants op: Van Leeuwenhoek, Spinoza en Descartes waren alle drie lenzenslijpers. Dat was te danken aan het Nederlandse zand, waarmee kwalitatief hoogwaardig glas kon worden geblazen dat zelfs naar Italië werd geëxporteerd. Van Leeuwenhoek woonde tegenover de schilder Vermeer in Delft. Klukhuhn zegt aanwijzingen te hebben gevonden dat Vermeer gebruik maakte van een camera obscura, een techniek die nog in 1969, bij de landing van de Apollo 12 op de maan, werd gebruikt.

Het was een tijd waarin systematisch werd gezocht naar het allerkleinste en allergrootste, de tijd van de eerste microscopen en telescopen. Er werd geprobeerd helder te krijgen wat tot dan toe verborgen was gebleven. Daarin paste Spinoza perfect.

We leven in een tijd waarin de verlichting het lijkt te verliezen. Waarin wetenschap en bewezen feiten het lijken af te leggen tegen niet-gestaafde meningen en de waan van de dag. Grote verworvenheden, voortbrengselen van de verlichting, worden klakkeloos aan de kant gezet. De theorie dat de aarde plat is, beleeft ondanks overtuigend bewijs van het tegendeel een wederopstanding. Het is een metafoor.

Er is grote behoefte aan geesten die ons in dit digitale tijdperk kunnen inspireren om zaken weer helder te krijgen, die zin van onzin kunnen scheiden. En o ja, de uitdrukking ‘nieuwsgierig aagje’, met die negatieve connotatie, moet maar eens naar de kelder van de taal verhuizen. Want alleen nieuwsgierigheid brengt de mensheid verder.

Heeft u dit artikel met plezier gelezen? Met een abonnement op het NIW krijgt u toegang tot columns, opinies, analyses, nieuws – en achtergrondverhalen. Kies hier wat het beste bij u past.