Het Feuerstein Centrum Nederland neemt een lage IQ-testuitslag niet voor lief, maar haalt meer uit kinderen met de door psycholoog Reuven Feuerstein bij jonge Shoa-overlevenden ontwikkelde methode.
Het Feuerstein Centrum Nederland (FCN) is twintig jaar geleden opgericht om de Feuerstein-methode voor Nederlandse jongeren en volwassenen met leerproblemen bereikbaar te maken. Het FCN heeft nauwe banden met het door de Roemeens-Israëlische psycholoog Reuven Feuerstein (1921-2014) in 1965 opgerichte Feuerstein Instituut in Jeruzalem. De methode gaat ervan uit dat intelligentie niet vaststaat maar, met de juiste begeleiding, kan groeien. Feuerstein ontdekte dit toen hij vlak na de oorlog als psycholoog bij onder meer de Jeugd Alijah in Europa aan het werk ging met Joodse kinderen die de oorlog hadden overleefd.
Een van hen, vertelde hij in 2011 in een interview met wetenschapsmagazine Brainworld, scoorde zeer laag op zijn IQ-test. Deze jongen had in een concentratiekamp drie dagen onder de lijken bedolven gelegen. Deze tests hielden geen rekening met dergelijke trauma’s. Feuerstein: “Logisch denken was in de kampen niet nodig. Wat heb je aan logica in een situatie waarin alles abnormaal is?” Toen Feuerstein de jongen zelf door de IQ-test coachte, ging het al beter. Dankzij Feuersteins begeleiding groeide hij op tot een gezonde volwassene met belangstelling voor gedichten en muziek.
Feuersteins vermoeden dat er meer in beschadigde kinderen zat, zou daarna nog vele duizenden malen bewaarheid worden. Zijn methode wordt in meer dan tachtig landen toegepast bij kinderen en volwassenen met bijvoorbeeld autisme, syndroom van Down, een hersenbeschadiging, psychiatrische patiënten, immigranten, hoogbegaafde onderpresteerders, vastgelopen studenten en werknemers en ouderen met afnemend denk- en leervermogen.
“Hij was de Einstein van het onderwijs,” zei professor Pnina Klein van de Israëlische Bar Ilan-universiteit bij zijn begrafenis. “Hij heeft mijn wereldbeeld volkomen veranderd,” voegde de burgemeester van Jeruzalem Nir Barkat daaraan toe.
Feuersteins vermoeden dat er meer in beschadigde kinderen zat, zou nog vele duizenden malen bewaarheid worden
Neuroplastisch
Feuerstein ontwikkelde een manier om kinderen hun intelligentie zelf te leren ontwikkelen. Dat gebeurt in dialoog met een daarvoor opgeleide mediator. Als die bijvoorbeeld iets uitlegt over plantensoorten, leert het kind daarmee ook verschillen op andere gebieden te zien, op details te letten, zaken in te delen en te groeperen. Het aanspreken van verschillende zintuigen, door het tonen van plaatjes en laten horen van geluiden, activeert neurale paden in het brein van de leerling. Dit komt overeen met de overtuiging van veel hedendaagse wetenschappers dat het brein ‘neuroplastisch’ ofwel veranderbaar is, in tegenstelling tot de in Feuersteins begintijd heersende opvatting dat het brein gedurende de vroege jeugd wordt gevormd en daarna levenslang statisch is. De mediator heeft zelf ook aanzienlijke vaardigheden nodig, waaronder oneindig geduld en aandacht voor de leerling en voor wat deze kan en wil.
Op het FCN krijgt de negenjarige Elin, dochter van acteur/regisseur Xander Straat les van mediator Katinka Hol. “Hoeveel is 3×4?” vraagt Katinka. “Weet ik niet,” zegt Elin met een verlegen grijns. “Teken eens drie groepjes van vier en ga dan tellen,” raadt Katinka haar aan. Dat lukt. Als Elin schilderles krijgt, legt de mediator haar uit hoe je het schilderproces kunt plannen: wat wil je gaan afbeelden, op welk soort papier of doek, met een dikke of een dunne kwast, met welke kleuren en hoe kun je die mengen? “Veel leerkrachten in het regulier onderwijs geven een kwastje en een bakje en zeggen ‘ga maar verven’,” vertelt Katinka, “maar ze leggen niet uit hoe je dat proces aangaat. Hier doen we dat wel, en dat is toepasbaar op veel meer gebieden dan schilderen.”
Elins vader: “Op de gewone basisschool moest Elin als vierjarige twintig minuten stilzitten in een kring met dertig kinderen, gewoon omdat dat moest. Ze liep vast en kreeg een IQ-test waarvan de uitslag me deed schrikken. Ik ging op zoek naar een plek in het speciaal basisonderwijs, waar op het niveau van het kind wordt gewerkt. Maar ik had het gevoel dat zij zich verder kon ontwikkelen. Toen las ik een artikel over een meisje met Down dat les had gehad à la Feuerstein, nu zelfstandig woont en werkt als klasse-assistent. Mijn interesse was gewekt. Elin komt hier nu elke week. Ik zie dat ze de uitdaging leuk vindt en het ondanks haar godsgruwelijke hekel aan rekenen steeds beter doet.”
Het FCN laat Elin oefenen met nep-geld, wat ze leuk vindt. “Zo leert ze abstract denken,” vervolgt Katinka. “Wat koop je bijvoorbeeld met een biljet van 50 euro en wat is het verschil met een muntje van 50 eurocent?” Xander Straat: “We sturen haar nu zelf met geld naar de winkel, ook voor best ingewikkelde boodschappen als buffelmozzarella en iets biologisch. Dat vindt ze fantastisch en het gaat altijd goed. Als ze het niet meteen vindt, vraagt ze het, want ze is heel sociaal. Ze heeft het gevoel dat ze wat kan. Laatst zei ze tegen me: ‘Je gaat praten als Katinka!’ Dat getuigt van een scherp observeringsvermogen.”
Vooruitgang is bij de cliënten van het FCN meer regel dan uitzondering. Zo zei de school van cliënt Tim tegen zijn ouders: “Hij kan niks leren, accepteer dat Tim gehandicapt is.” Zijn IQ was vastgesteld op 53. “Hij wilde eerst niet leren, sloeg met zijn hoofd op tafel, vreselijk om te zien,” herinnert Katinka zich. “Maar we geven een kind niet op. Dat is een van Feuersteins uitgangspunten: geduld hebben, nooit opgeven.” Tims IQ is nu 93 en hij siert de cover van het FCN-boek Worden wie je bent van Marijn de Wit.
Potentieel
Sinds 2016 is het FCN onderdeel van Cordaan, laat Hanneke Vrielink, directeur Cordaan Jeugd, weten. “Het FCN blijft een zelfstandige stichting, werkte al langer samen met Cordaan en zal inhoudelijk niet veranderen,” meldt Ella Wijnschenk, lid van de Raad van Advies van het FCN. Wel kan het aantal cliënten met behulp van het grote Cordaan-netwerk weer stijgen. Nu komen er zo’n 35 cliënten bij de vestiging in Amsterdam-Noord, maar ooit had het FCN er 100, tot de PGB (Persoonsgebonden Budget)-regeling niet meer van toepassing werd verklaard voor deze vorm van behandeling. Er is geen ggz-potje en langdurige behandeling/begeleiding is vaak moeilijk te financieren, legt Vrielink uit. “Samen met Cordaan is het FCN beter gepositioneerd om daar met het Zorgkantoor over in gesprek te gaan. Ik vind dat heel belangrijk want het is uniek wat hier gebeurt. Ik vind dat de Feuerstein-methode meer geadopteerd moet worden. Ze heeft potentieel voor veel meer kinderen en volwassenen. Het onderwijs hoeft z’n reken- en taalmethodes niet aan te passen, maar je kunt leerlingen bijbrengen met welke cognitieve tactieken ze die onder de knie krijgen in plaats van de lesstof frontaal de klas in te gooien. Daar zou je leraren in kunnen trainen.” Met een budget van de gemeente Amsterdam, een ‘plusvoorziening’, helpt het FCN op dit moment ook al achttien leerlingen op reguliere basisscholen.
Reuven Feuerstein
Feuerstein werd geboren in 1921 in een achterbuurt van het Roemeense dorp Botosani, als een van negen kinderen in een gelovig Joods gezin. Hij studeerde in Boekarest, eerst aan de lerarenopleiding, daarna psychologie. Van 1940-1944 werkte hij op een school voor moeilijk lerende en emotioneel gestoorde kinderen. Hij ontvluchtte het nazibewind voor hij zijn studie kon afmaken, haalde in toenmalig Palestina zijn lerarendiploma en gaf er van 1945-’48 les aan kinderen die de Holocaust hadden overleefd.
In 1948 werd hij naar het Zwitserse Genève gestuurd om te herstellen van tuberculose. Tegen het advies van de artsen in – ze hadden hem opgegeven – voltooide hij daar zijn studie. In de jaren 50 was hij directeur van de psychologische dienst van de Jeugd Alijah in Europa. In 1965 stichtte hij in Israël het Feuerstein Instituut, dat in 1989 ook behandelcentrum werd. Na zijn promotie in 1970 aan de Sorbonne in Parijs werd Feuerstein hoogleraar aan de Israëlische Bar Ilan-universiteit, Vanderbilt University (Nashville) en Yale, en spreker op tal van andere Amerikaanse universiteiten. Hij kreeg vele onderscheidingen, waaronder in 1991 het ereburgerschap van Jeruzalem, in 1992 de Israel Prize for Social Sciences en in 2012 een nominatie voor de Nobel-vredesprijs. Hij was tot op hoge leeftijd actief: zo hielp hij op zijn 90e nog het Israëlische leger en Israëlische universiteiten om jonge Ethiopische immigranten te beoordelen.
Voor meer informatie over de Feuersteinmethode zie www.feuerstein.nl, daar is ook het boek Worden wie je bent verkrijgbaar.
Foto’s: 1. Mediator Katinka Hol aan het werk met Elin Straat (door David de Leeuw)
2. Reuven Feuerstein (door Josh Aronson/Wikipedia)
Abonneer op het NIW
